تجلّي مضامين كلام امام علي (ع) در شعر متنبي

Themes of Imam Ali’s Words in Mutannabi’s Poetry

چكیده بینامتنی یا تناص، امروزه از مباحثی است كه در تحلیل متون ادبی اهمیت فراوانی دارد. یكی از این متن‌ها كه همیشه، در طی چهارده قرن، به آن مراجعه می‌شده، سخنان علی (ع) است. این سخنان، مانند یك دایرةالمعارف است. سخنان امام علی‌ (ع)، نمایشی زیبا و دل‌انگیز از رابطۀ انسان با خداوند است و ازجمله مباحث آن، الهیات، سلوك، عبادت، دعا، مناجات، نفی دنیاپرستی، حماسه، شجاعت، اخلاق، تهذیب نفس، و اصول و موازین اجتماعی است. ازاین‌رو هركس به اندازۀ توانش می‌تواند از آن بهره گیرد؛ كسانی كه توان علمی، استعداد و هوش بیشتری دارند، بیشتر از دیگران می‌توانند در آثار خود از كلام امام استفاده كنند. در این میان، شاعران و نویسندگان در ادبیات عربی و فارسی، بیشتر از همه از كلام امیرالمؤمنین (ع) متأثر شده‌اند. ازجمله‌ شاعران عرب، متنبی است كه سحر كلام وی همیشه توجه ادب‌پژوهان را به خود جلب كرده است. یكی از امتیازات شعر وی، وجود مضامین حكمی است؛ تا جایی كه لقب «شاعر حكیم» به وی داده شده است. بدون شك، متنبی از كلام علی (ع)، چه در مضامین حكمی و چه در سایر مضامین، بهره‌های فراوان برده است. در مقالۀ حاضر برآنیم تا با ذكر نمونه‌هایی، چگونگی تجلی مضامین كلام امام (ع) را در شعر متنبی، تبیین و اطلاعات به‌دست‌آمده را تجزیه‌وتحلیل كنیم.  

Intertextuality is an important aspect of today’s analyses of literary texts. Words of Imam Ali form a body of literary text which has been a source of inspiration during the past 14 centuries. His words are in fact an encyclopedia, a beautiful representation of the relationship between a human being and God, encompassing various aspects of this relationship, including theology, spiritual journey, worship, prayer, supplication, rejecting attachment to the world, heroism, morality, piety and purity of the soul, and social norms and principles. Thus, any person with any capacity will be able to draw on this valuable source; however, the more knowledge, capacity and intelligence a person has, the richer he will be able to reflect Imam Ali’s words in his works. Arab and Persian poets and writers have particularly been inspired by Imam’s words. Mutannabi was an Arab poet whose magical words have always attracted literary scholars. One of the fine qualities of his poems is their wisdom theme, which is why he was called “the wise poet”. In his wisdom poetry, as well as in other themes he used, he extensively drew on Imam Ali’s words and sayings. This paper aims to illustrate how Mutannabi’s poetry reflects themes from Imam Ali’s words, and then to analyze and discuss the findings.