قاعده فقهي «بطلان كل عقد بتعذر الوفا بمضمونه»و كاربرد آن در مهر با رويكردي بر نظر امام خميني(س)

Rule of Invalidity of Entire Contract Due to Breach of Its Content and Its Application to Marriage Portionwith Special Reference to Imam Khomeini’s Viewpoints

: قواعد فقهي، احكام كلي و عامي هستند كه در استنباط احكام جزيي منطبق با مكان ها و زمان هاي مختلف، نقش اساسي دارند. يكي از اين قواعد كه در ابواب مختلف فقه كاربرد دارد، قاعده «بطلان كل عقد بتعذرالوفا بمضمونه» است. اين قاعده ثابت مي‌كند هرگاه اجراي يك تعهد غيرممكن باشد، آن تعهد باطل است و مشمول حكم «اوفوا بالعقود» نمي‌گردد. براي اثبات اين قاعده ادله مختلفي در كتب فقهي آورده شده است كه از مهم ترين آن ادله مي توان به دليل «لزوم غرر در صورت عدم قدرت بر اجراي عقد» و «لزوم اجتماع نقيضين» اشاره نمود. اساتيد حقوق تحت عنوان «شرط قدرت بر تسليم» در قواعد عمومي قراردادها به اين مضمون اشاره دارند. فقيه بزرگوار، امام خميني، در بعضي از اين ادله مناقشه دارند و ديدگاه فقها درباره مفاد قاعده نفي غرر را مورد انتقاد قرار داده‌اند. يكي از معضلات جامعه امروز ايران كه فقها و حقوقدانان را به چاره جويي واداشته است، مساله مهرهاي گزاف و سنگين است كه علي‌رغم عدم توانايي مرد در پرداخت، در عقد ازدواج گنجانده مي شود. اين مقاله درصدد يافتن راه‌حلي براي اين مساله بغرنج با استفاده از قاعده مذكور است. قاعده «بطلان كل عقد بتعذرالوفا بمضمونه» مي تواند ثابت كند چنين مهرهايي باطل هستند؛ زيرا قدرت بر اداي آنها وجود ندارد.

Jurisprudential rules are general and universal decrees that play an essential role in inferring particular rules congruent with different times and spaces. One of such rules that is used in different jurisprudential fields is the rule of “invalidity of the entire contract due to breach of its content”. This rule states that when the undertaking of one commitment is impossible, contract for such a commitment is invalid and the rule of “abide by your contracts” does not apply to it. There are many reasons in jurisprudential books for proving of this argument. One of these reasons is the “necessity of betrayal in case of inability to implement the contract” and another is “necessity of unity of contractions or opposites”. Lawyers refer to this theme in general rules of the contracts. Imam Khomeini has criticized the viewpoint of some of the jurisprudents regarding the contents of the rule of denial of betrayal. One of the problems of today’s Iranian society that has pushed the jurisprudents to find a solution is the heavy marriage portions, which are mentioned in the marriage contracts despite the inability of the husband to pay them to their wives. Attempts have been made in this paper to find a solution to the said problem on the basis of the said rule. The rule of “invalidity of the entire contract due to breach of its content” can prove that such marriage portions are invalid, for there is no ability to pay them.