نگاهي تحليلي و انتقادي به شهودگروي اخلاق‌شناختي تامس‌ريد

An Analytical and Critical View of Reid’s Ethical Intuitionism

در اين مقاله كوشيده‌ام تا با روشي توصيفي- تحليلي، ابتدا از نظريّه اخلاق‌شناختي تامس‌ريد، فيلسوف اسكاتلندي سده هجدهم، درباره چگونگي ادراك و تصديق ارزشها و هنجارهاي اخلاقي، كه به «شهودگروي مبتني بر فهم عرفي» معروف است، توصيفي تحليلي به دست دهم و از رهگذر چنين توصيف تحليلي‌اي به اين دو پرسش پاسخ دهم كه «گستره و دامنه شهودگروي اخلاق‌شناختي ريد تا كجاست؟» و «تبيين ريد از منشا خطاي اخلاقي چيست؟» سپس با توجّه به آن توصيف تحليلي، كوشيده‌ام تا با بيان پاره‌اي از وجوه قوّت و وجوه ضعف نظريّه اخلاق‌شناختي ريد نشان دهم كه، اوّلاً «آيا نظريّه اخلاق‌شناختي ريد در توجيه اعتبار معرفت اخلاقي، نظريّه‌اي موجّه، دفاع‌پذير و پذيرفتني است يا نه؟» و، ثانياً «آيا تبيين ريد از منشا خطاي اخلاقي انسان‌ها تبييني بسنده است يا نه؟» پاره‌اي از نتايج اين مقاله، با توجّه به پرسشهايي كه طرح كردم، عبارتند از: الف) شهودگروي اخلاق‌شناختي ريد، از حيث گستره و دامنه‌اش، هم مفاهيم اخلاقي ارزشي و هم مفاهيم اخلاقي هنجاري را دربرمي‌گيرد. ب) ريد منشا خطاي اخلاقي انسان‌ها را دو چيز دانسته است: يكي جهل و بي‌خبري فاعل عمل اخلاقي درباره درستي يا نادرستي پاره‌اي از اعمال، و ديگري قصور و بي‌توجّهي وي درباره عمل نكردن به مقتضاي احكام اخلاقي اش. ج) شهودگروي اخلاق‌شناختي ريد به سبب مبتني بودنش بر نظريّه «اصالت كشف» درباره مبادي تصوّري اخلاق و نيز به سبب ابتنايش بر مطلق انگاري اخلاقي وي درباره مبادي تصديقي اخلاق، نظريّه‌اي ناموجّه، دفاع ناپذير و ناپذيرفتني است. د) تبيين ريد از منشا خطاي اخلاقي انسان‌ها تبييني نابسنده است.

In this paper, I have tried to present, by a descriptive – analytic method, an analytical description of, the eighteenth century Scottish philosopher, Thomas Reidʹs ethical theory - which is known as "Common-Sense Intuitionism" – on the way of perceiving and acknowledging the moral values and norms, and through this analytical description, answering these two questions: "How far does the scope of Reidʹs ethical intuitionism contain?" and "What is Reidʹs explanation of the origin of moral error?" With reference to the above-mentioned analytical description, and by clarifying some of the pros and cons of Reidʹs ethical theory, I have tried to show, first, "Whether Reidʹs ethical theory is a justified, defensible and acceptable theory in justifying the validity of ethical knowledge?" And then, “Whether Reidʹs explanation of the origin of menʹs moral error is a sufficient explanation?"