نقش معتزليان شيعه شده در گرايش كلام اماميه به اعتزال

The Role of Shiite Mutazilis in the Tendency of Imamis’ Theology To Itizal

معتزليان شيعه شده عنواني براي برخي از متكلمان شيعي است كه سابقه تفكر اعتزالي دارند. ابوعيسي وراق، ابن راوندي، ابن قبه رازي، ابن مملك اصفهاني و ابن فسانجس از شخصيت‌هاي اين دسته از متكلمان هستند. اينان با آگاهي از نظام الاهياتي معتزليه انديشه‌هاي امامي را پذيرفتند و در راه دفاع و تبيين آموزه‌هاي كلامي اماميه تلاش كردند. اين تلاش تغييراتي را در تفكر اماميه و سوق دادن كلام اماميه به انديشه‌هاي اعتزالي به همراه داشت. اين مقاله به بررسي اين موضوع و راست‌آزمايي اين نظريه پرداخته است. به نظر مي‌رسد عموم جامعه علمي اماميه، به طور غالب، نگاه مثبتي به معتزليان شيعه شده داشته‌اند، ولي نمي‌توان همه اينها را به صورت يكسان تلقي كرد. دو شخصيت مطرح اين جريان، يعني ابوعيسي وراق و ابن راوندي، به نحوي از ميراث‌داران كلام اماميه در كوفه و با گرايشات ضد معتزلي هستند. تاكيد بر بنياد فكري اماميه، يعني بحث امامت محور اصلي انديشه معتزليان شيعه شده را شكل داده است، ولي اين وجه مشترك الزاماً رويكرد كلاميِ يكساني را ميان آنان، در حوزه توحيد و عدل در پي نداشته است.