بررسي و تحليل انتقادي آرا كانت در باب اعتبار امر تنجيزي براساس ديدگاه صدرالمتالهين

A Critical Study and Analysis of Kant’s Ideas concerning the Validity of Categorical Imperative based on Mulla Sadra’s View

بررسي و مطالعه گزاره هاي اخلاقي و ماهيت آنها از ديرباز مورد توجه فيلسوفان بوده است. اينكه مفاد اين گزاره ها از انعطاف پذيري كافي برخوردارند يا نه، از مسايل فلسفه اخلاق بشمار مي آيد. در مغرب زمين كانت، فيلسوف مدرنيته، معتقد است كه گزاره هاي اخلاقي از ويژگي اطلاق و تنجّز برخوردارند. بنظر او تعليق افعال اخلاقي به هر عاملي جز «قانون اخلاق» باعث ميگردد تا آنها را تابع اراده هاي شخصي گرداند. ادعاي او در اصرار بر اعتبار امر تنجيزي از آنجا ناشي ميشود كه عقل عملي را از تمام عوامل تجربي مانند «لذت گرايي»، «احساس اخلاقي»، «اراده خدا» و «كمال عقلي» مبرّا ميداند؛ علاوه بر اينكه «غايت» و «خير» را در ذات انسان ميجويد. با اين نگرش است كه قانون اخلاق و اصل عيني فعل، اساس امر تنجيزي معرفي ميشود و در نتيجه تمام اوامر تعليقي فاقد اعتبار ميگردند. در حوزه هاي ديگر فلسفي بخصوص فلسفه ملاصدرا تاكيد بر مطلق و تنجيزي بودن حكم اخلاقي مورد نقد جدّي قرار ميگيرد. ملاصدرا هم تفسير پيشيني كانت از عقل عملي و هم تفسير او از خير و غايت را مردود ميداند. او در كنار حقايق اخلاقي از تفاوتهاي فردي و اجتماعي سخن ميگويد و بر اين اساس كثرات زيادي را در ساحات نازله انسان ميپذيرد. اين كثرات همگي بر اعتباربخشي احكام جزيي و غيرضروري اثر ميگذارد و آرا مطلق‌انگارانه كانت را به چالش ميكشد. نوشتار حاضر درصدد است تا ديدگاه كانت را درباره امر تنجيزي مورد تحليل قرار داده و سپس آن را از طريق آرا فلسفي ملاصدرا و بعضي از شارحان كانت مورد نقد قرار دهد.

The study of moral propositions and their nature has attracted the attention of philosophers since long ago. Whether these propositions enjoy sufficient flexibility in terms of content is one of the problems discussed in the field of philosophy of ethics. In the West, the modern philosopher, Kant, believed that moral propositions should enjoy a categorical nature. In his view, determining moral acts by any factor other than the “moral law” will result in subordinating them to the subjective will. His insistence on the validity of the categorical imperative originates in purifying practical wisdom from all empirical factors such as hedonism, sentimentalism, God’s Will, and intellectual perfection. Moreover, he sought the “end” and “good” in man’s nature. Accordingly, the law of ethics and the objective principle of act are introduced as the bases of the categorical imperative and, as a result, all other factors are invalidated. In other fields of philosophy, particularly, in Mulla Sadra’s philosophy, the emphasis on the categorical nature of moral judgments is seriously criticized. Mulla Sadra rejects not only Kant’s a priori interpretation of practical reason but also his interpretation of the good and the end. Alongside moral facts, Mulla Sadra speaks of individual and social differences and, as a result, accepts several levels of being in lower realms of human beings. All these plural beings affect the validity of particular and unnecessary judgments and challenge Kant’s categorical ideas. The present paper analyzes Kant’s view of the categorical imperative and, then, criticizes it relying on the philosophical ideas of Mulla Sadra and some of the commentators of Kant.