الگوي علم شناسي ارسطويي

Aristotelian Model of Defining Science

تمايز بر اساس موضوع، كهنترين شيوه تمايز علوم بوده، تا آنجا كه برخي آن را تنها شيوه دانسته‌اند؛ چنانكه تفتازاني و لاهيجي معتقدند كه متكلمان اتفاق دارند براينكه تمايز علوم، بحسب ذات به تمايز موضوعات است. از اينرو مشهور تمايز علوم را به تمايز موضوعات (ولو به حيثيات) ميدانند و غرض از اخذ حيثيات نيز، حيثيت استعداد موضوع براي ورود محمول بر آن است. البته حكما با بيان دقيقتري گفته اند: در علوم حقيقي و برهاني، آنچه‏ وحدت يك علم را حفظ مينمايد، عبارت است از موضوع‏ و علامه طباطبايي با صراحت اذعان ميكند كه معيار تمايز در علوم حقيقي و برهاني براساس موضوع و در علوم اعتباري براساس هدف و غايت است. در مقابل، بعقيده منتقدان الگوي «تمايز موضوعي علوم»، سير و تتبع در علوم نشان ميدهد كه علوم عبارتند از: قضايايي اندك كه به مرور زمان تكميل شده‌اند و ازاينرو موضوع در نزد موسس و مدون علم مشخص نبوده است تا چه رسد كه درباره احوال آن بحث كند و حتي بر فرض پذيرش الگوي علم شناسي ارسطويي، بايد گفت كه بسياري از مشاجرات در باب تمايز علوم از باب خلط بين علوم حقيقي و اعتباري و سرايت احكام علوم حقيقي به علوم اعتباري است.

Thematic distinction is the oldest method of distinguishing sciences from each other, so that some believe that it is the only method used for this purpose. Taftazani and Lahiji claim that mutikallimun are unanimous that different sciences can be essentially distinguished from each other based on their subject matters. Accordingly, they believe that the distinctions among sciences arise from the distinctions among their subjects, and by attaining aspects, they mean the aspects of the subject’s preparedness for accepting the predicate. However, in a more accurate sense, philosophers argue that, in the field of exact and demonstrative sciences, what consolidates the unity of a science is its subject matter. In the same way, ‘Allamah Tabataba’i explicitly states that the distinction criterion for exact and demonstrative sciences in their subject, and for mentally-posited sciences it is their end and purpose. In contrast, in the view of the critics of the model of “thematic distinction of sciences”, research findings indicate that sciences consist of a few propositions that have been completed over time. Therefore, their subjects were not even known to their founders and, that is why they were not capable of discussing their states. They argue that, even if we accept the Aristotelian model, we should say that many of the debates regarding the distinctions among sciences originate in confusing exact and mentally-posited sciences with each other and generalizing the principles of exact sciences to mentally-posited ones.