گزارش‌هاي عثمان پاشا: روايتي ايديولوژيك از كشمكش‌هاي صفوي ـ عثماني

چكيده به استناد بسياري از منابع تاريخي، كشمكش‌هاي سياسي و نظامي ايران و عثماني در عصر صفوي تحت تاثير نگرش‌هاي ايديولوژيك و مذهبي بود. در لابلاي متون تاريخي به ويژه هنگام بيان لشكركشي‌ها و جنگ‌هاي ميان دولتين، ادبيات متعصبانه مبتني بر ايديولوژي به وضوح به چشم مي‌خورد. اين منابع تا حدودي منعكس كننده جايگاه ايديولوژي در شكل دادن به مناسبات سياسي دولتين و گسترش رقابت‌هاي نظامي ميان آن‌هاست. تاثير عامل فوق در مناسبات قرون بعد ميان ايران و عثماني به تدريج كاهش يافت و تا اندازه زيادي جاي خود را به نگرش‌هاي تسامح محور و احترام متقابل در چارچوب مناسبات ديپلماتيك داد. تعامل و همكاري‌هاي ايران و عثماني بر سر مسايل تشيع عراق در قرن نوزدهم نمونه روشن اين تغيير رويكرد محسوب مي‌شود.تاريخ عثمان پاشا از جمله منابعي است كه فضاي ايديولوژيك موجود در بخشي از تاريخ ايران و عثماني قرن شانزدهم را در خود باز نمايانده است. عثمان پاشا بنا بر نظر بسياري از مورخان هم‌عصر خود يكي از تاثيرگذارترين رجال سياسي ـ نظامي عالي رتبه عصر كلاسيك امپراطوري عثماني قلمداد مي‌شود و سهم او را در پيشبرد فتوحات نظامي عثماني در شرق و شمال شرق مرزهاي امپراطوري نمي‌توان ناديده گرفت. تاريخ عثمان پاشا حاوي سه گزارش از شرح جنگ‌هاي عثمان پاشا در ايران و قفقاز است. روح حاكم بر اين گزارش‌ها متعصبانه، مديحه سرايانه و مزين به الفاظ ديني است و همين ويژگي‌ها باعث مي‌شود گزارش‌هاي مزبور علاوه بر شرح جنگ‌ها و تاريخ نظامي رنگ جهادنامه نيز به خود بگيرد. از اين رو به نظر مي‌رسد مطالعه و بررسي تاريخ عثمان پاشا بهترين نمونه براي فهم فضاي ايديولوژيك حاكم بر مناسبات سياسي و نظامي صفوي ـ عثماني در ميانه قرن دهم هجري/ شانزدهم ميلادي باشد.