عملكرد و حساسيت روش‏هاي تصميم‏گيري دلفي و AHP به پاسخ گروه‏هاي تصميم‏گيري در پژوهش‏هاي منابع طبيعي

Performance and Sensitivity of the Delphi and AHP Decision Making Methods to the Response of Experts in Natural Resources Research

برای مدیریت و برنامه‏ریزی صحیح و توسعه در هر بخش از منابع طبیعی، باید عوامل مختلفی را از نظر فنی، اقتصادی ـ اجتماعی، محیط زیست، و اكولوژیك مدنظر قرار داد. بدین سبب، مدلی كه این معیارها را در فرایند تصمیم‏گیری به‌كار بگیرد و نتایج مطمئنی ارائه بدهد، ضروری خواهد بود. از روش‏هایی كه در سال‏های اخیر در چنین مطالعاتی مورد توجه پژوهشگران در داخل كشور قرار گرفته فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی است. اما اینكه آیا این فرایند می‏تواند مدلی مطلوب در چنین مطالعاتی باشد و اینكه نتایج حاصل از آن تا چه حد قابلیت استفاده در مرحلۀ اجرا را دارد، خود نیاز به بررسی و مطالعۀ جداگانه‏ای دارد. بنابراین، در این پژوهش كه با هدف ارزیابی چند‌معیاری شبكۀ جاده‏های جنگلی صورت گرفته، از دو روش مختلف ارزیابی، یعنی روش دلفی و روش AHP، استفاده شد تا نحوۀ اولویت‏بندی معیار‏ها از سوی كارشناسان در دو روش مقایسه شود. نتایج این مطالعه نشان داد كه اكثر كارشناسان این مطالعه نظرهای متفاوتی (در رابطه با اولویت‏بندی و میزان اهمیت معیار‏ها) را در دو روش مختلف ارائه دادند. همچنین نتایج حاصل از میانگین‏گیری و تلفیق امتیازها در دو روش نشان داد كه ترتیب اولویت‏های مربوط به 4 معیار اول از 8 معیار تعیین‏شده در دو روش همخوان بوده و ترتیب سایر اولویت‏ها در این دو روش متفاوت بوده است. طبق نتایج این مطالعه، اختلاف نظر در بین كارشناسان در روش دلفی به‌دلیل تكرار دور‏های مطالعه و تكیه ‏بر اصل توافق جمعی، در مرحلۀ پایانی این روش به‏طور چشمگیر كاهش یافت. اما در رابطه با روش AHP نتایج نشان داد كه حساسیت اجرای این روش به پاسخ‏های كارشناسان بسیار بوده كه ضرورت دقت بیشتر پژوهشگران در استفاده از این روش و استفاده از نتایج این روش در عمل و همچنین توجه بیشتر كارشناسان در هنگام وزن‌دهی را می‏طلبد.

In order to achieve a sustainable management and development of natural resources, a set of technical, eco-social, environmental and ecological criteria must be considered in the planning process. An appropriate model is therefore needed to address all the criteria mentioned above, in the decision making process and finally provide a reliable result. In the last few years, analytical hierarchical processes were used increasingly in natural resources research. The question is, can the method be used in such research and would the output be applicable? Delphi and AHP methods were used to conduct a multi-criteria based forest road planning. The order of ranked criteria in both methods were investigated and compared. According to the obtained data from participants different ratings for the criteria in the two different methods were recognized. However, average rating (overall weight of each criterion) showed that the four most important criteria out of the eight criteria were ranked in the same order in these two methods, but the priority levels 5, 6, 7, and 8 were ranked differently in the two methods. According to the results, variances among the experts during the Delphi process were noticeably reduced because it is performed in three rounds so that it can lead to a consensus within the panel of experts. However, results of performing AHP showed that this method is so sensitive to the experts’ responses, thus the output cannot be easily used in practice. Therefore, researcher should care more when using this method or its output and, similarly, experts when rating criteria by this method.