مطالعه انتقادي سياست‌ها و رويكردهاي توليد برنامه‌هاي ديني در تلويزيون

Critical Study of the Policies and Approaches of Religious TV Programs Production

در اين مقاله از ميان سه منظر مخاطبان، محتواي برنامه، و نظام توليد در بررسي تلويزيون به منظر سوم تاكيد مي‌شود و، با بررسي نظام توليد برنامه‌‌هاي ديني تلويزيون، تلاش مي‌شود كه سياست‌ها و رويكردهاي برنامه‌‌هاي ديني، به‌منزله بخشي از نظام توليد، تبيين شوند. بستر يا چهارچوب نظري اين بررسي تيوري‌هاي مرتبط با اقتصاد سياسي رسانه است كه مفاهيمي همچون مالكيت، اقتصاد سياسي، و سيطره (hegemonie) را در نظام توليد و تعيين سياست‌ها و رويكردها موثر مي‌‌داند. روش دستيابي به اين مقصود مطالعه كيفي بوده است كه در آن از سويي، اسناد سازمان صداوسيما بررسي شده و از سوي ديگر، با دست‌اندركاران توليد برنامه‌‌هاي ديني در سطوح مختلف مصاحبه عميقي صورت گرفته است تا از مجموع آن بتوان به چشم‌‌اندازي در اين زمينه دست يافت. از مجموع مباحث مي‌‌توان نتيجه گرفت كه در برنامه‌‌هاي ديني تلويزيون ايران مي‌‌توان حداقل به چهار سياست و رويكرد عمده اشاره كرد: مناسبت‌‌گرايي، تاكيد بر احساسات ديني، نگاه كاركردي به دين، و حمايت از حكومت ديني. علت اين رويكردها را مي‌‌توان تثبيت سيطره مورد نظر دانست كه نتيجه آن‌ها شكل‌‌گيري فرايندهاي عرفي در برنامه‌‌هاي ديني تلويزيون است.

From among the three perspectives to TV study, namely the audience, the content and the production system perspective, this paper deals with the third and through examining the production of religious television programs attempts to explain the related policies and approaches as part of the production system. This study has been conducted in ‘the political economy of the media’ theoretical framework which considers important concepts like ‘ownership’, ‘political economy’ and ‘hegemony’, effective in TV programs production. In order to achieve this objective, on the one hand this study has been performed by a qualitative method in which the IRIB documents are examined, and on the other hand the people involved in producing religious TV programs at different levels are deeply interviewed, so that a Comprehensive landscape could be subsequently achieved in this regard. This study led us to this conclusion that the religious TV programs in Iran follow at least four major approaches: occasion-based approach, emphasis on religious sentiments; functional view of religion; and support the Theocracy (religious government/sovereignty). The reason behind these approaches is the intended hegemony establishment, which will form customary processes in television religious programs.