تهيه نقشه شاخص مناسب فرسايندگي باران كشور

آگاهي از مقدار صحيح فرسايش آبي به‌دليل نقش آن در توسعه تغييرات سطح زمين و تحت­‌الشعاع قرار دادن پايداري فعاليت‌هاي كشاورزي در بلند‌مدت حايز اهميت است. فرسايندگي باران به‌عنوان يكي از مهم‌ترين فاكتورهاي تاثيرگذار بر فرسايش آبي خاك مطرح است كه در قالب شاخص‌هايي بيان مي‌شود. براي كمي نمودن تاثير عامل فرسايندگي باران در بررسي­‌هاي مربوط به فرسايش و رسوب، شاخص­‌هاي مختلفي بر مبناي خصوصيات باران از جمله مقدار، شدت، مدت، اندازه قطر قطره، انرژي جنبشي و يا تركيبي از آن‌ها مد نظر قرار مي­‌گيرد. اين عامل در بسياري از روش‌هاي تجربي برآورد كمي ‌و يا كيفي فرسايش‌ خاك، به‌عنوان يكي از عوامل اصلي، مطرح است. لذا به‌منظور پرهيز از هر‌گونه دوباره‌‌كاري در تعيين عامل فرسايندگي باران، لازم است تا روشي مبتني بر شرايط حاكم بر حوزه‌هاي آبخيز ايران تبيين شود. چنين اقدامي ‌منجر به رفع ابهامات و اختلاف نظر‌ها در نحوه تعيين اين عامل در هر يك از مدل‌ها مي‌شود. براي حصول اطمينان در محاسبه اين عامل مهم، ضرورت دارد تا اقدام به ارزيابي روش‌هاي مختلف تعيين توان فرسايندگي باران در شرايط اقليمي ‌و آب و هوايي مختلف نمود. اين پژوهش با هدف تعيين شاخص فرسايندگي مناسب در ايران و بسط اين شاخص به كل كشور و تهيه نقشه فرسايندگي باران در مقياس ملي انجام گرفت. در اين تحقيق، ابتدا به‌منظور بررسي شاخص‌هاي فرسايندگي باران و انتخاب مناسب‌ترين آن‌ها، 64 شاخص‌ مختلف محاسبه شده و روابط همبستگي آن‌ها با تلفات خاك در هفت استان‌ آذربايجان غربي، خراسان رضوي، زنجان، سمنان، مازندران، مركزي و يزد و در قالب طرح ملي در پژوهشكده حفاظت خاك و آبخيزداري بررسي و EI30 به‌عنوان مناسب‌ترين شاخص معرفي شد. در مرحله دوم، شاخص انتخابي براي ايستگاه‌هاي هواشناسي سينوپتيك داراي باران‌نگار محاسبه شد و رابطه‌اي نيز بين شاخص ياد شده و تعدادي از شاخص‌هاي زوديافت نظير فورنيه، فورنيه اصلاح شده، بارندگي متوسط سالانه، حداكثر بارندگي روزانه برقرار شد. پس از تعيين فورنيه اصلاح شده به‌عنوان شاخص انتخابي براي ايستگاه‌هاي باران‌سنجي كه فاقد باران‌نگار بودند، مقادير EI30 در ايستگاه‌هاي فاقد آمار شدت بارندگي با ضرايب به‌دست آمده، محاسبه شد. بعد از نرمال كردن داده‌هاي EI30 نيم ‌تغييرنماي آن ترسيم و مدل مناسب بر آن برازش داده شد. سپس، روش‌هاي ميان‌يابي مختلف كلاسيك در سطح كشور انجام و هر يك از آن­‌ها با روش‌هاي ارزيابي تقاطعي مورد مقايسه قرار گرفت كه در نهايت روش اسپلاين جهت ترسيم نقشه انتخاب شد. نقشه خروجي وجود روند كاهشي شاخص فرسايندگي باران را از مناطق غربي و شمالي به مناطق شرقي و جنوبي كشور نشان مي‌دهد و اين الگو مطابق با الگوي تغييرات اقليمي از مناطق مرطوب به مناطق نيمه‌خشك مي‌باشد.

Rainfall erosivity as one of the major factors of soil erosion is expressed as indexes‏.‏‎ The ‎objective of this study is determining the appropriate rainfall erosivity index in Iran and ‎generalizes it by its estimation from more readily available indexes to stations without ‎rainfall intensity data and to determine the most accurate interpolation method for ‎preparation of its map. For this reason, necessary data were collected from seven soil ‎erosion research plots in Western Azerbyjan, Khorasan Razavi, Zanjan, Semnan, ‎Mazandaran, Markazi, and Yazd provinces, respectively. The rainfall intensities were ‎recorded, as was the sediment yield associated with storm events, and 64 different ‎erosivity indices based on rainfall intensity were computed for these soil erosion research ‎stations. Our founding shows that ‎ ‎ were the best correlated with sediment than other ‎erosivity index. Further, rainfall erosivity indices, based on the amount of rainfall, were ‎also computed for all soil erosion research plots and synoptic and climatic stations. The ‎results showed that the modified Fournier index had a significant correlation with ‎ ‎ ‎After normalizing the primary ‎ ‎ data, semi-variograms were determined and the best ‎model was obtained. Then, different interpolation methods were compared and spline was ‎chosen for drawing the rainfall erosivity map. The output map showed a decreasing trend ‎from west and north to east and south of the country and this trend was correlated with ‎climatic change from humid to semiarid regions.‎