هم‌سنجه‌ناپذيري در انديشه توماس كوون

Incommensurability in Thomas Kuhn’s Thoughts

يكي از مناقشه‌‌برانگيزترين موضوعات در فلسفه علم توماس كوون، مفهوم هم‌سنجه‌ناپذيري است. مفهومي كه كوون ابتدا براي مقايسه ميان نظريه‌هاي جانشين به كار گرفت. هنگامي كه كوون اين مفهوم را توسعه بخشيد افراد زيادي ديدگاه او را به چالش كشيدند و از اين رو كوون بر آن شد تا ديدگاه خويش را اصلاح كند، به گونه‌اي كه از زمان طرح اين مفهوم تا آخرين روايت كوون از آن، مي‌توان دو موضع را در انديشه او يافت كه با موضعي انتقالي از يك‌ديگر جدا مي‌شوند. در روايت اوليه، مفهوم هم‌سنجه‌ناپذيري با مفهوم پارادايم و انتقال انقلابي ميان آن‌ها مرتبط است. به دليل اين‌كه هريك از پارادايم‌ها روش‌ها و الگوي مسايل متفاوتي دارند نمي‌توان ميان آن‌ها مقايسه و داوري كرد؛ منتقدان چنين ديدگاهي را ناعقلاني يافتند. زيرا اگر هيچ معياري فراپارادايمي وجود نداشته باشد چگونه مي‌توانيم نظريه‌اي را عقلاني بدانيم. كوون با اصلاح ديدگاه خويش در موضع انتقالي تلاش مي‌كند كه هم‌سنجه‌ناپذيري را با تعين‌ناپذيري ترجمه مرتبط سازد، اما با وجود برخي مشكلات، از اين موضع نيز گذر مي‌كند و روايت متاخر خويش را مطرح مي‌سازد؛ او در موضع متاخر مدعي مي‌شود كه به دليل اين‌كه نظريه‌ها ساختارهاي متفاوتي را براي رده‌بندي گونه‌هاي طبيعي به خدمت مي‌گيرند، نمي‌توان واژگان نظريه‌ها را به طور كامل به يك‌ديگر ترجمه كرد.

One of the most controversial topics in Thomas Kuhn’s philosophy of science is the concept of incommensurability; the concept he applied for comparison among successive theories. When he developed this concept, many critics challenged his view, so he decided to improve his theory. There fore, from the time of expressing this concept to the final version, we can find two positions in his view separated from one another by a transitional position. In his early position, the concept of incommensurability is related to the concept of paradigm and revolutionary transitions between them. As each paradigm has different methods and problem patterns, we cannot have compare or judge about them. Critics found such view irrational, because if there is no meta-paradigmatic criterion, how we can know that a theory is rational. By reforming his view in his transitional position, Kuhnseeks to relate incommensurability with indeterminacy of translation. However, but in spite of some problems he gives up on this position and presents the later version of his theory.