بررسي برخي از عناصرِ سنت‌هاي ‌‌علمي اسلامي در قرون ‌‌ميانه و تداوم و تاثير آن‌ها تا آغاز رنسانس علمي (قرون ‌‌4 تا 8 ق/ 10 تا 14 م)

Some Elements of Scientific and Islamic Tradition in the middle Ages and their Continuity and Influence until the Beginning of Scientific Renaissance (the 10th to 14th Centuries AD); a study

«تداوم و عدم تداومِ» سنت‌هاي علمي قرون ‌‌ميانه، و تاثير آن‌ها در پيدايش و ظـهور رنسانس علمي، مسيله‌اي نسبتاً پيچيده است و به موضوعِ مناقشه‌اي جدي و دامنه‌دار بين دانشمندان و صاحب‌نظرانِ برجسته تاريخ علم در اوايل قرن بيستم بدل شده است. اين مسيله از آن‌جا ناشي شد كه برخي دانشمندان غربي به اين باور رسيدند كه آغاز و پيدايش رنسانس علمي صرفاً مديون علم كلاسيك، زنجيره‌اي از كشفيات جديد و تحولات فكري، و دگرگوني در مفاهيم بنيادين است؛ از سوي ديگر بر اين امر تاكيد ورزيدند كه نيرو و توان انقلاب علمي صرفاً از تصور جديدي از طبيعت يا تصور جديدي از روش خاص پژوهيدن در اسرار طبيعت برگرفته شده است. بر اساس اين نظريه، مقوله‌اي به نام علم قرون ‌‌ميانه ـ به طور اخص سنت‌هاي ‌‌علمي اسلامي ـ و استمرار و تداوم آن‌ها و همچنين نقش و تاثيرشان در پيدايش و شكل‌گيري رنسانس علمي بي‌معني است. حال اين سوال مطرح مي‌شود كه «جايگاه علمي قرون ‌‌ميانه در عالم علم از چه قرار بوده است؟» يا «در دوراني نسبتاً طولاني از قرون ‌‌ميانه، كه علم كلاسيك در غرب مسيحي در حال انحطاط به سر مي‌برد، اين سنت علمي در كجا و در چه نقطه‌اي از جهان، به‌جز پهنه وسيعي از حوزه تمدن اسلامي، پرورش يافت و باليد و سرانجام، با «استمرار و تداوم»، به‌صورت «انباشتي علمي» به غرب مسيحي انتقال يافت؟» مگر در آن‌جا (غرب مسيحي) نبود كه دانشمندان غربي با «استادي‌يافتن» بر انبوهي از آثار و منابع علمي اسلامي و يوناني، و نقد و سنجش عالمانه و تحليلي روش‌مندانه، حيات فكري و عقلاني آن سرزمين را از اساس تغيير دادند؟ بنابراين، علم كلاسيك و كشفيات و تحولات دوران نوزايي همه آن چيزي نيست كه اسباب رنسانس علمي را فراهم كرد؛ از اين‌رو، تداوم علمي قرون ‌‌ميانه و به‌خصوص سنت‌هاي ‌‌علمي اسلامي، به‌منزله بخش مهمي از مبانيِ رنسانس علمي، از جايگاه خاصي در اين زمينه برخوردار است. تلاش اين مقاله بر اين است تا به برخي از عناصر سنت‌هاي ‌‌علمي اسلامي و تداوم و تاثير آن‌ها ـ به‌منزله دست‌مايه آغاز رنسانس ـ علمي بپردازد

A relatively complex issue titled continuity and discontinuity of scientific traditions of middle ages and their influence in the rise of the scientific Renaissance, has been a broad subject for serious dispute among scholars and leading experts of the history of science in the early twentieth century. The problem is that some west scientists believed that the scientific renaissance owes its beginning and birth only to classical science and a chain of modern discoveries and intellectual development and changes in the basic concepts. On the other hand, it emphasized that scientific revolution takes its force and power only from a new concept of nature or new concept of research special method on the secrets of nature. According to this theory ‘the science of the middle Ages’ and in particular ‘the Islamic scientific traditions and continuity and discontinuity and also its role in and impact on the formation of a scientific renaissance’ are absurd. Now the question is that what was scientific place of the middle Ages in the science? Or, in the relatively long period of the middle Ages, that the classical science in the Christian west is in decline, where and at what point of the world, except vast areas of Islamic civilization, this scientific tradition was growing, and finally transferred as the cumulative knowledge to the Christian west? Weren’t western scientists in the Christian west who mastered all the piles of Islamic and Greek scientific works and recourses through scientific and analytical criticism and assessment, and have changed intellectual life of the land? So, the classical science and discoveries and developments of the Renaissance are not the only causes of the scientific renaissance; the scientific continuation of the middle Ages and specially Islamic scientific traditions as an important parts of the fundamentals of scientific renaissance has a special place in this area. I have tried to refer to some elements of Islamic scientific traditions and their continuity in and influence on scientific renaissance.