تداوم نقش مايه هاي ساساني در تحليل سه اثر گچ بري دوره سلجوقي (مطالعه موردي: محراب هاي رباط شرف و مسجد گنبد سنگان)

چكيده از نمونه شاهكا رهاي هنر اسلامي، مي توان از محراب هاي خطه خراسان نام برد كه در كاروا نسراي رباط شرف و مسجد گنبد سنگان خواف، متعلق به دوره سلجوقي جاي گرفته است. هنر گچ بري اين سه محراب بنا به نوع كاربرد خط نگاره و نگاره، اهميت فراوان و تحسي نبرانگيزي دارد و گرايشي آشكار به بهر هگيري از نقش ماي هها و عناصر تزييني به كاررفته در هنر ايران ساساني دارد. تداوم به صرف شباهت ظاهري نيست، بلكه نوعي اصل حاكم بر رشد در آن دخالت دارد كه خود را در جريان تجل يهاي گوناگون حفظ مي كند و بايد ارتباطي انكارناپذير با شرايط حكومتي آن زمان و جو سياسي و فرهنگي حاكم بر خطه خراسان داشته باشد. اين خوانش وجود دارد كه انتخاب آيات و نقش مايه هاي قابل تامل براي محراب نشان از گرايش هاي مذهبي و فرهنگي صاحب منصباني دارد كه با زيركي از لواي مفاهيم كلام الله خواسته اند رويه شان را عيان سازند. كتيبه ها از پرفضيلت ترين آيات الهي بوده كه با بستر معماري آن، هماهنگ و هم آوا شده است و بر وحدانيت، عدالت و حي و قيوم بودن خداوند، اهميت نماز، روز قيامت و گذرا بودن دنيا گواهي مي دهد. هنرمندان دوره سلجوقي در اين آثار با الهام از نقوش دوران اسلامي و ساساني براي خلق انواع نگاره هاي گياهي، هندسي و تركي ببندي هاي پيچيده، با آگاهي از روابط زيباي يشناسي و مهارت در اجراي آثار، توانست هاند عناصر بصري متنوعي را به سرانجام و يكپارچگي برسانند. اين نوشتار به بررسي اوضاع و احوال اجتماعي آن دوره و نفوذ تفكر شيعي بزرگ مردان آن در دستگاه حكومتي پرداخته است؛ ديگر اينكه نگاره و خط نگاره در سه محراب را مورد تجزيه و تحليل تجسمي قرار داده است. بر اساس نظريه بينا متنيت و بيش متنيت به آراي ههاي تزييني در محراب هاي رباط شرف و مسجد گنبد سنگان، شناخت مشابهت ها و تفارق نگاره هاي آنها با نقش مايه هاي هنر ساساني پرداخته شده است. در حقيقت نقش مايه هاي محراب ها مهر تاييدي است بر روابط بينا متني اين آثار با متون عهد ساساني. ديگر اينكه فضاي محراب ها به لحاظ روابط و تناسبات طلايي اين مسيله را روشن م يكند كه روي هم رفته همگي بر اين اصول استوار است و ب هنظر مي رسد محراب رباط شرف 2 از فضاي پوي اتري بهره مند است. روش تحقيق در اين نوشتار توصيفي-تحليلي و جمع آوري داده ها بر مبناي اطلاعات اسنادي و ميداني بوده است.