آموزه‌هاي زهدي و اخلاقي در شعر قرن چهارم با تكيه بر اشعار كسايي

Piety and ethical doctrines in the fourth century poems with emphasis on Kasaei’s poetry A. Amir Ahmadi *

سابقه ادبيات تعليمي و پرداختن به شعر و نثر اخلاقي و حِكمي، به ايران دوره باستان و آثاري نظير تعليمات اخلاقي آيين زدتشت و اوستا برمي گردد. در عهد ساساني، اندرزنامه هايي براي تبليغ آموزه هاي اخلاقي نگاشته شد. در دوره اسلامي هم از سوي دانشمندان و اديباني نظير ابن مقفع و مولف دينكرد، مباحثي از تعليمات اخلاقي بيان گرديده است. همچنين در سروده هاي شاعران قرن سوم؛ يعني پيشگامان شعر فارسي نيز كم و بيش نشانه هاي از ادب تعليمي ديده مي شود. با آغاز واقعي شكل گيري شعر فارسي (قرن چهارم)، تعليمات اخلاقي و توجه به آموزه-هاي حكمي و زهدي و نصايح در شعر شاعران و گويندگان مشهور اين دوره همچون رودكي، شهيد بلخي، ابوشكور بلخي، فردوسي و كسايي راه يافت. در اين ميان سهم كسايي به عنوان نخستين شاعر شعر زهدي، از همه بيشتر است. او همواره از آموزه ها و تجربه‌هاي اخلاقي و زهدي خود براي ارشاد و هدايت خلق سخن گفته است. محور اصلي تفكر همه شاعران ادبِ اخلاقي، ترك دلبستگي به دنياست. دلبستگي كه منشا همه آفات و زشتي‌هاي اخلاقي به شمار مي رود. گفتني است كه در ميان مباحث اخلاقي و زهدي در ادوار ياد شده به خصوص تا قرن چهارم، اخلاقيات در مرتبه اول و زهديات در مرتبه دوم قرار دارد و اين نشان از آن دارد كه تا قرن چهارم هنوز نگرش زاهدانه صِرف و دنياگريزي محض و رهبانيت, نظير آنچه در سروده هاي زاهدان صدر اسلام و ناصرخسرو مي بينيم، وجود ندارد. البته اين به منزله نبود اخلاقيات اسلامي نيست. از قرن چهارم به بعد، به تدريج تعليمات ديني و زهدي شروع مي شود و شاعران كم و بيش در سروده هايشان به آموزه‌هاي اخلاقي با رنگ ديني اشاره مي كنند كه نمونه واضح آن سروده هاي كسايي است. در اين مقاله سعي شده تا ضمن آوردن نمونه هايي از آثار اخلاقي هر دوره، نوع تعليمات اخلاقي صرف و اسلامي و ميزان بسامد فضايل و رذايل اخلاقي ابتدا در ادبيات دوره باستان و عهد ساساني، سپس سه قرن اول هجري و در نهايت در شعر شاعران قرن چهارم به خصوص ابوشكور بلخي و كسايي بيان شود.

The history of didactic literature with its focus on jurisprudence and piety states of affairs in poetry and prose is rooted long into Iranʹs ancient times at Zoroastrianism and Avesta. Then, in The Sassanid era some the advice of letters for provoking ethical teachings appeared. This was also followed by some Islamic scientists like Ibn- Moghafai, the author of Dinkerd. Within the third era, similar routes were delectable among some pioneers of Iranian poets at the time. At the glorious time of Persian poetry which dates back to the fourth century, such educational themes were concurrent with famous Iranian poets including Kassaie, Balkhi, Ferdowsi and Roudaki with Kasaie maintaining more excellency in epic themes. In fact, he has always referred his readers to Godly teachings and humane mannerism. The main themes and focus in his poems are abandoning worldly matters and gaining Godʹs consent. Within earlier times until the fourth century, the major lines of thinking were piety and devoutness with ethicality issues getting a second prominence. This signifies among other things that mere epic tendencies is rather less in those earlier scholars beforeNasirKhosrowGhobadiani though this doesnʹt imply the absence of such lines of Islamic, ethical thinking at that time. From the fourth century onwards, the appearance of pious thinking in poetry with a religious focus is more brought into being with Kasaiemaintaining morerigor. In this article, an attempt was made to describe such Islamic themes within ancient Iranian era beginning with Sasanians, then the first three periods and finally the fourth century with Kasaie and Abu-ShakourBalkhi respe