علم پيشين الهي در عرفان اسلامي؛ از منظر صدرالمتالهين

A Review of Mulla Sadraʹʹs Interpretation of Foreknowledge Discussed in Islamic Mysticism

«علم پيشين خداوند به اشيا» از جمله موضوعاتي است كه همه دانشمندان مسلمان از زواياي گوناگون به آن پرداخته اند. در ميان حكماي مسلمان، صدرالمتالهين، برخلاف حكماي پيشين، تبييني عقلي از اين علم خداوند به اشيا، در دو ساحتِ ذات و مغاير ذات ارايه مي دهد كه با وحدت و بساطت ذات متعال سازگار مي باشد. ايشان در آثار فلسفي خود، در ضمن بررسي آرا انديشمندان مسلمان درباره نحوه علم پيشين خداوند به اشيا، دو تفسير كاملاً متفاوت از ديدگاه عرفا ارايه داده است: وي ابتدا با استناد به ظاهر عبارات عرفا، ديدگاه آنان را در تهي بودن از دليل، هم سطح ديدگاه معتزله دانسته است. سپس با استناد به واقعيت هاي نهفته در عبارات عرفا، ديدگاه آنان در زمينه علم پيشين خداوند به اشيا را، عميق ترين و دقيق ترين ديدگاه دانسته است. اين مقاله، به بررسي دو تفسير متفاوت صدرالمتالهين از ديدگاه عرفا درباره نحوه علم پيشين خداوند به اشيا مي پردازد و انطباق و يا عدم انطباق تفسير ايشان با ديدگاه عرفا را مورد بررسي قرار مي دهد.

Among the issues which have been thoroughly studied by all Muslim scholars is “God,s foreknowledge of things”. Contrary to early philosophers, Mulla Sadra, one of the Muslim philosophers provides a rational explanation of this knowledge in two areas: essence and contrary-to-essence, which is compatible to God’s unity and simplicity. In his philosophical works, he presents two interpretations which are totally different from that presented by gnostics. First, citing the outward meaning of the words of gnostics, he considers their view to be equal to that of the Mu’tazilites; both lacking proofs, Then, resting on gnosticsʹ hidden facts and sayings, he regards their view about God’s foreknowledge of things, as the deepest and most precise. The present paper reviews Mulla Sadraʹs two different interpretations gnosticsʹ view about God’s foreknowledge of things and examines their compatibility or incompatibility with gnosticsʹ view.