خلود در عذاب از ديدگاه ملاصدرا و ابن عربي

Mulla Sadra and Ibn Arabi on Sustainability in Retribution

مسيله جاودانگي نفس در جهنم و بقا در عذاب الهي ازجمله مسايل مهم كلامي و اعتقادي است كه از همان آغاز، توجه بسياري از متفكرين مسلمان را به خود جلب كرده است. در اين ميان ملاصدرا به اشكالاتي كه در باب خلود در عذاب وجود دارد اشاره مي‌كند و سعي كرده است با پاسخ‌دادن به آن‌ها و اثبات خلود برخي از كفار در جهنم، هرگونه انديشه مبني بر عدم خلود را رد كند. اما به نظر نگارنده پاسخ وي ناكافي بوده و نمي‌تواند عقيده به خلود را ثابت كند. بنابراين با ردشدن استدلالاتي كه ملاصدرا بر خلود در عذاب كرده، اين مسيله توجيهي عقلي نخواهد يافت و صحت آن منوط به پذيرش نصوص ديني خواهد بود. اما ابن عربي بر خلاف ملاصدرا سعي كرده با تاويل آياتي كه به مسيله خلود جهنميان در عذاب اشاره كرده‌اند، راهي براي رهايي از مسيله خلود بيابد.

The problem of eternity of the soul in the hell, and sustainability in the divine punishment is among the most important theological and doctrinal issues which has drawn the attention of Muslim thinkers from the beginning. Mulla Sadra indicated the problems concerning the issue, and tried to answer them. He wants to prove the sustainability of unbelievers in the hell, so he rejects any kind of account which holds punishment un-sustainability. But as the article points out, his proof is insufficient and could not yield the sustainability. By disproving the Mulla Sadraʹs arguments for sustainability, it will be clear that ‘sustainability’ has not a rational justification, so it should be the subject of religious texts, that is based on the text we should accept or refuse the believe. Ibn Arabi unlike Mulla Sadra, had tried through interpretation of the verses which refer to sustainability of unbelievers in retribution, finds a way to get rid of the sustainability issue.