سه تفسير از ازليت خداوند در حكمت متعاليه ملاصدرا

Three Interpretations of God’s Eternity; Mulla Sadra’s Transcendent Wisdom’s Point of View

در اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي به تبيين و بررسي ديدگاه ملاصدرا درباره ازليت خداوند پرداخته مي‌شود. در فلسفه دين معاصر، ديدگاه‌هاي گوناگون درباره ازليت خداوند، در سه تفسير 1. فرازماني استمراري، 2. فرازماني غير استمراري، و 3. زماني‌گرايي خلاصه شده است. با بررسي آثار ملاصدرا به سه تفسير از ازليت الهي دست مي‏يابيم كه از آن‏ها به 1. فرازماني غير استمراري، 2. احاطه بر همه زمان‏ها، و 3. فرازماني استمراري تعبير مي‏كنيم. اين سه تفسير در آثار او بيش‌تر با تعبيرات ازليت، اوليت، و سرمديت بيان مي‌شود كه بر اساس شيوه خاص حكمت صدرايي در كنار يك‌ديگر قرار مي‌گيرند و با هم قابل جمع هستند. بدين‌سان در ازليت (تفسير فرازماني غير استمراري) بر تنزيه خداوند از محدوديت تاكيد مي‌شود؛ كه نمونه‌اي از صفات سلبي يا جلال است. در اوليت به احاطه خداوند بر زمان و موجودات زمانمند تكيه مي‌شود؛ كه نمونه‌اي از صفات جمال يا فعل است. سرانجام با سرمديت (تصور فرازماني استمراري) تلاش مي‌شود كه دو تصور استمرار و گستردگي وجود خداوند با تعالي و برتري ذات او از زمان جمع شود. نتيجه آن‌كه ديدگاه ملاصدرا درباره ازليت الهي در عين توصيفات متفاوت، جامعيت، سازگاري دروني، و نيز قوام و استحكامي را كه يك نظريه جامع لازم است داشته باشد دارد.

In this article, through a descriptive-analytical method, the viewpoint of Mulla Sadra, the founder of transcendent wisdom, on God’s eternity, has been explained and studied. In the contemporary philosophy of religion, different views of God’s eternity have been reduced to three explanatory categories, including: 1. timeless perpetual; 2. timeless impermanent; and 3. Temporalism. Based on Mulla Sadraʹs works, we come to three interpretations of Godʹs eternity which can be construed as 1. Timeless impermanent; 2. Supremacy over all time; and 3. Timeless perpetual. In Mulla Sadraʹs works these three interpretations are construed mainly as eternity, preponderance, and infinity which, according to the Sadraʹs wisdom, can coexist side by side or can be conflated into one. Accordingly, in eternity (timeless impermanent interpretation), the emphasis is on absolving God from every limitation which is one of the God’s negative attributes or glory. In preponderance, the Godʹs supremacy or ascendancy over time and over all temporal creatures is concerned which is one of the attributes of Divine Beauty or Divine act. And finally, by infinity (timeless perpetual percept), attempt is made to conflate the perpetuity and dignity of Godʹs entity with the transcendence and supremacy of His essence over time. The conclusion is that Mulla Sadraʹs views on Godʹs eternity, despite the different descriptions, enjoy comprehensiveness, internal consistency, truth, and strength required for an all-inclusive theory.