نقد و بررسي نظريه وحدت شخصي وجود (با رويكرد كلامي ـ فلسفي)

Individual Unity of Existence Theory; A Critical Study

در بينش ملاصدرا، وجود حقيقتي منحصر و مختص به ذات الهي است؛ اگرچه ملاصدرا بر وحدت وجود تكيه كرده است، كثرت را نيز قبول و توجيه كرده است. به بيان وي عالم هستي با تمام مظاهر و مراتبش و با اين گستردگي چيزي جز تجلي الهي و ظهور جمال و جلال رباني نيست. حال اگر در عالم هستي تحقق چيز ديگري به جز يك وجود اصالت ندارد، چگونه اين عالم هستي با اين همه كثرات را مي‌توان تبيين كرد؟ ملاصدرا جهت تبيين كثرات عالم، داعيه‌دار اثبات عقلاني نظريه وحدت شخصي وجود است. تمامي مكاتب فلسفي حوزه انديشه اسلامي نيز به نوعي مجبور به پذيرش اين ديدگاه شده‌اند؛ ليكن اين پذيرش مستلزم‌ سه لازمه فلسفي و كلامي است: نفي عليت، همه‌خداانگاري، و پذيرفتن جبر و نفي اختيار. از همين رو به باور نگارنده، نظريه يادشده به لحاظ تفكر ديني مردود است. براي اثبات، ابتدا مباني فلسفي‌اي كه نظريه وحدت شخصي وجود بر آن‌ها مبتني است بيان مي‌شود و سپس انتقادات وارده مطرح مي‌شوند تا از اين ره‌گذر اثبات شود كه سخن از نظريه وحدت شخصي وجود با باورهاي اعتقادي و بديهيات عقلي سازگار نيست و نظريه‌اي قابل انكار است.

One of the most difficult topics in metaphysic is that how multiplicity of beings has been aroused from simple reality. Sufism Moslem scholars like Mohyedin Arabi has a special viewpoint which called ‘Individual unity of existence theory’. Mullah Sadri axiomatized this theory through the principles of his philosophy and defended of its rationality. In this paper I will show that individual unity of existence theory has three main problematic consequences; first, denial of casualty; second, fatalism; and third, Panentheism. So in this essay finally will be shown that accepting the theory will be ended up in atheism so will be resulted in anti-rationalism.