هنر داياسپورايي به مثابه عامل هويت سازي جماعتي

Diasporic Art as a Means of Community Identity Construction

چ يكده امروزه حدود 200 ميليون نفر در حالت مهاجرت در جهان زندگي مي كنند كه از اين رقم بخش اعظم آنها در ميان كشورهاي جهان سوم در جابه جايي بوده اند و تنها بخش كوچكي به كشورهاي توسعه يافته راه مي يابند. سيستم جهاني در طول چند دهه اخير بيش از پيش سبب شده است كه مهاجرت و شكل گيري جماعت هاي ملي خارج از مرزهاي ملي، بر اساس سلسله مراتبي از قابلي تها و توانايي ها انجام گيرد كه نخبگان را به سوي كشورهاي ثروتمند مي كشاند. اين فرايند كه موسوم به «فرار مغزها » است، نه فقط جرياني از كشورهاي در حال توسعه به سوي كشورهاي توسعه يافته بلكه از بخشي از كشورهاي توسعه يافته با امكانات كمتر )اروپا(، به سوي بخشي ديگر با امكانات بيشتر )آمريكا( نيز به وجود آورده است. اما در هر دو موقعيت توسع هيافتگي يا عدم توسعه، نياز به حفظ هويت مبدا و يا بازيابي آن در نسل هاي دوم و سوم مهاجر، سازوكارهاي فرهنگي- هنري را به ابزاري مهم براي شكل دادن و توليد و بازتوليد اين هويت بدل مي كند. زبان كه در قالب هاي گوناگون هنري، ادبيات، متون رسانه اي، مطبوعات و غيره نقش محوري را در اين بازتوليد بر عهده دارد، در فرايند كنوني جهاني شدن در حال تركيب و ايجاد پيوندهاي هر چه پيچيده تر با ساير ابزارهاي فرهنگي به ويژه ابزارهاي تصويري است. سينما، عكس، رسانه هاي الكترونيك، نمونه هايي از اين ابزارها است. از اين رو خلاقيت هنري در چارچوب داياسپورايي، بر سر موقعيتي دو گانه قرار مي گيرد: تعريف هنرمند در قالب يك سوژه مستقل كه از حافظه تاريخي- فرهنگي جدا شده و تعلق هاي قومي- فرهنگي خود را كنار گذارد، و يا تعريف او در قالبي جماعتي براي كمك به بازتوليد هويت و يا ب هصورتي متناقض براي تسخي رزدايي از هنر مهاجر. اين فرايند با دخالت بازار اقتصادي هنر از يك سو و تلفيق اين بازار با روند «بيگانه گرا » كه جماعت ها و وقايع اغلب فاجعه بار جهاني برايشان بهانه اي در تقويت بازار و توليد آثار هنري مورد تقاضاست، وضعيت پيچيده تري به وجود آورده و هنرمند داياسپورايي را با موقعيتي سخت تر روبرو مي كند. در اين مقاله تلاش خواهد شد پايه هاي نظري موضوع با اشاره به وضعيت كنوني كشورهاي در حال توسعه و به خصوص ايران، در حد امكان شكافته شود تا راه براي مطالعات بعدي در زمينه داياسپوراي ايراني و ابزارهاي بيان آن، كه خارج از ايران آغاز شده است، هموارتر شود.

Abstract More than 200 million people live today out of their countries, and the majority of them are originated from the third world countries while only a minority of them had the chance to be accepted in developed countries, where different mechanisms are used to open the doors only for well educated and elites coming from poor countries. Anyway, no matter where these populations are situated, their first concern after finding the elementary conditions of life is how to find a way to conserve or reproduce and even develop their original culture as a means to have their identities preserved. In recent years the melting pot theory shows more and more its appropriateness for analyzing the immigrated communities, this is in opposition to theories which argue that the reconstruction of communities in the host country is not a problem for their integration, but a path to their prosperity at least in the cultural domain. The art, in all its forms, especially in developed countries is one of the best ways to produce and reproduce the original cultures. In this paper the author, has based his argument on a theoretical framework on the art as a means of community construction identity, giving examples in Iranian and some other diasporic communities. Nevertheless the argument concerns about a risk of deviation and development of a sort of exotic approach to the others’ culture.