بررسي ساختار و صفحه‌آرايي صفحات افتتاح نسخ قرآن مجيد از قرن پنجم تا دوازدهم هجري

Study of the Structure and Layout of the Opening Pages of the Holy Quran from the 5th to the 12th Centuries of the Hegira

پيشرفت و تكامل هنرهاي كتاب‌آرايي مرهون جايگاه والاي كتاب آسماني قرآن و اعتبار آن نزد مسلمانان است. پس از ورود اسلام به ايران، كتابت و تزيين صفحات قرآن اهميت ويژه‌اي يافت و غني‌ترين تزيينات و تناسبات در فتح باب قرآن‌ها ظاهر شد. صفحه‌آرايي يكي از هنرهاي وابسته و شاخص كتاب‌آرايي و قرآن‌نگاري است كه ميان عناصر صفحه روابط متناسبي برقرار مي‌كند. در اين پژوهش اصول صفحه‌آرايي صفحات افتتاح قرآن‌ها در طول هشت سده بررسي شد تا نفايس هنر اسلامي بهتر شناسايي شود. نتايج پژوهش نشان داد ريشه‌هاي مشتركي در تقسيمات، نسبت‌ها و تركيب‌بندي صفحات افتتاح قرآن‌هاي اين ادوار وجود دارد كه انتقال دستاوردها و سنت‌هاي صفحه‌آرايي را تاييد مي‌كند. اوراق افتتاح قرآن‌ها در پيروي از نسبت‌هاي طلايي و موزون، تقسيمات و چيدمان منطقي عناصر و بهره‌گيري از امكانات نوشتار و فضاي خالي در سامان‌دهي صفحه شاخص بوده‌اند و بر اساس الگويي هندسي طراحي شده‌اند. اين مقاله به‌روش توصيفي_تحليلي صورت پذيرفته و اطلاعات لازم از منابع كتابخانه‌اي و مشاهده آثار جمع‌آوري شده است.

The arts of book owe their progress and development to the high status of the holy Quran and its authority for the Muslims. Following the advent of Islam in Iran, inscription and ornamentation of the Quranic pages gained an especial significance and the richest ornamentations and proportions appeared in the first pages of Quran manuscripts. Page layout is one of the dependent and significant arts of the book and Quran inscription which establishes a proportionate relationship between the components of a page. In this research the page layout principles in the opening pages of Quran manuscripts from the 5th to the 12th Centuries of the Hegira were studied to better identify the masterpieces of the Islamic art. The results of the research showed there are similar roots in divisions, proportions and compositions of the opening pages of Quran manuscripts from these periods which confirm that the layout traditions and achievements have been passed on. The opening pages of Quran manuscripts were significant in following harmonious and golden ratios, logical divisions and arrangements of the elements and using the possibilities of inscription and free spaces in organizing the pages. They were designed based on a geometric model. This paper was conducted using descriptive- analytical method, based on library sources and observation of the collected samples.