نقد علم‌شناسي كوهن از منظر فايرابند1

Criticism of Kuhn from Feyerabendʹs Point of View

كوهن و فایرابند از فیلسوفان علمی هستند كه در بسیاری از جهات، دیدگاه‌های نزدیك و بعضاً مشتركی دارند. این دو فیلسوف به عقلانیتی آفاقی و جهان‌شمول باور ندارند؛ از این رو در عرف ادبیات فلسفی، دیدگاه‌های آنان را نسبی‌گرایانه تلقی می‌كنند. هر دو، از فیلسوفان نیمة دوم قرن بیستم هستند و واكنشی به جریان‌های پوزیتیویستی و نگتیویستی محسوب می‌شوند. این اندازه، شباهت و نزدیكی، این پرسش را در ذهن برمی‌انگیزد كه اختلاف نظر و تفاوت آرای این دو، در كجاست. در این مقاله می‌كوشیم تا با مروری گذرا بر دیدگاه‌های آنان، انتقاداتی را كه فایرابند به علم‌شناسیِ كوهن دانسته است، بررسی كنیم. از‌جملة این نقدها، می‌توان به موارد زیر اشاره كرد: نقد بر رویكرد ایدئولوژیك كوهن نسبت به تاریخ؛ گسترة قیاس‌ناپذیریِ او؛ ابهام در توصیفی یا تجویزی بودن دیدگاه‌هایش؛ گذر ناموجه از پایداری به كثرت؛ ناكامی در تمایز حیطة علم و غیر علم با جعل هویات نظری مانند پارادایم و علم عادی؛ و در‌نهایت، ذبح انسان آزاد در خفقان علم عادی

The viewpoints of Kuhn and Feyerabend, as two philosophers of science, are similar in many aspects, even the same in certain problems. They do not believe in any objective and universal rationality, hence, their views are regarded relativistic by many other philosophers. These two philosophers, belong to the second half of the twentieth century and are considered as a response to positivism and negativism. Despite the extensive correspondences, there are some significant differences between them. In this paper, we have tried to derive and analyze the criticisms of Feyerabend to Kuhnʹs viewpoint on science, such as critisizing the Kuhnʹs ideological approach to history, the domain of his incommensurability, the ambiguity in normativeness and descriptiveness of his ideas, unjustifiable transition from tenacity to proliferation, failure in discriminating between science and non-science via theoretical entities such as paradigm and normal science, and finally restricting the scientists’ freedom throughout the normal science.