تاثير حذف آبياري در مراحل انتهايي رشد بر كارايي مصرف آب و عملكرد پنج ژنوتيپ گندم در مشهد

به منظور استفاده بهينه از منابع آب در مزارع گندم با تعيين ژنوتيپ و برنامه آبياري مناسب، در اين پژوهش اثر حذف آبياري در مراحل انتهايي رشد و نمو گندم با استفاده از كرت هاي خرد شده بر پايه بلوك هاي كامل تصادفي با سه تكرار و طي دو سال زراعي متوالي (82-1381 و 83-1382) در ايستگاه طرق مشهد مورد بررسي قرار گرفت. عامل آبياري شامل: W1- آبياري در مراحل طويل شدن ساقه، گل دهي، شيري شدن دانه و خميري شدن دانه، W2- آبياري در مراحل طويل شدن ساقه، گل دهي و شيري شدن دانه، و W3- آبياري در مراحل طويل شدن ساقه و گل دهي در كرت هاي اصلي و تعداد پنج ژنوتيپ گندم (C1: Toos, C2: C-78-4, C3: C-78-8, C4: C-79-6, C5: C-79-16 ) در كرت هاي فرعي قرار گرفت. نتايج نشان داد، اثر تيمار آبياري بر عملكرد بيولوژيك، عملكرد دانه، وزن هزار دانه و كارآيي مصرف آب معني دار بود. حذف آبياري در مراحل شيري و خميري شدن دانه ها موجب كاهش عملكرد بيولوژيك (به ترتيب 17/4 و 1/12 درصد) و عملكرد دانه (به ترتيب 14/5 و 9/11 درصد) شد. ميانگين عملكرد دانه ژنوتيپ هاي گندم در تيمارهاي آبياري W1، W2 و W3 به ترتيب 5834، 5549 و 5215 كيلوگرم در هكتار و ميانگين كارآيي مصرف آب آنها در تيمارهاي آبياري مذكور به ترتيب 022/1، 426/1 و 346/2 كيلوگرم بر متر مكعب بود. ژنوتيپ هاي C4 و C3 به تريب با ميانگين عملكرد دانه 5893 و 5353 كيلوگرم در هكتار بالاترين عملكرد دانه را به خود اختصاص دادند. نتيجه اين تحقيق نشان داد، حذف آبياري در مراحل انتهايي رشد گندم هر چند موجب افزايش كارآيي مصرف آب شد، ولي كاهش معني دار عملكرد دانه را به دنبال داشت و بنابر اين حذف آبياري در اين مراحل قابل توصيه نمي باشد. ژنوتيپ هاي C4 و C5 علاوه بر عملكرد بالا، بيشترين كارآيي مصرف آب (به ترتيب با ميانگين 814/1 و 748/1 كيلوگرم بر مترمكعب) را در كليه تيمارهاي آبياري به خود اختصاص دادند و نسبت به تنش رطوبتي انتهاي فصل رشد از تحمل خوبي برخوردار بودند.

In order to optimize use of water resources with selection of suitable wheat genotype(s) and irrigation schedule, in this experiment, the effect of elimination of irrigation at terminal growth and development stages of five wheat genotypes was investigated in two successive growing seasons (2002-03 and 2003-04) in the agricultural research station of Torogh Mashhad. Split plot experiments were used based on randomized complete block design with three replications. Irrigation treatments were allocated to the main plots as: W1: irrigation at stem elongation, flowering, milky, and doughy stages; W2: irrigation at stem elongation, flowering, and milky stages; and W3: irrigation at stem elongation and flowering stages. Five wheat genotypes including: C1: Toos, C2: C-78-4, C3: C-78-8, C4: C-79-6, and C5: C-79-16 were assigned to the sub plots. Results showed that the effect of irrigation treatments on biological yield (BY), grain yield (GY), thousands kernel weight (TKW) and water use efficiency (WUE) were significant. Elimination of irrigation in grain filling period i.e. milky and soft dough stages, decreased BY (4.17% and 12.1%, respectively) and GY (5.14% and 11.9%, respectively). The mean GY of bread wheat genotypes under W1, W2, and W3 irrigation treatments were 5834, 5549, and 5215 kg/ha, while WUE values were 1.022, 1.426 and 2.346 kg.m-3, respectively. Although elimination of irrigation in the critical periods of developmental stages (grain filling) of wheat had positive effects on WUE, it had negative effect on GY and, therefore, is not recommended. C4 and C5 genotypes had the highest GY and WUE (1.814 and 1.748 kg.m-3, respectively). However, C4 and C5 genotypes were more tolerant to terminal water stress.