بررسي جايگاه اجتماعي زنان و كودكان در دوره شاه طهماسب صفوي (930-983ق) بر‌اساس تطبيقِ نگاره‌هاي نُسخِ شاهنامه طهماسبي و هفت‌اورنگ جامي

The survey of women and children social status in period of Shah Tahmasb Safavi (1524-1576) based on adaptation of charts in manuscript of Tahmasbi’s Shahnameh and Jami’s Haft Orang

عوامل سياسي، اقتصادي، فرهنگي، و مذهبي دوران صفوي بر حضور زنان در جامعه تاثيرگذار بود. در ساختارهاي جديد، نقش زنان بر‌اساس جايگاه اجتماعي آن‌ها شكل مي‌گرفت. همچنين، با برپايي آرامش، كودكان در جوار مادرانشان، از امنيت و آموزش و پرورش بهتري برخوردار شدند. اين عوامل نگارگران را به ترسيم بيشتر تصوير زنان و كودكان در نگاره‌هايشان ترغيب كرد. هدف مقاله حاضر شناخت جايگاه اجتماعي زن و كودك در دوره شاه طهماسب، بر‌اساس نگاره‌هاي شاهنامه طهماسبي و هفت‌اورنگ جامي (نفيس‌ترين نُسخِ نگارگري دوره مذكور)، است و پرداختن به آن، با توجه به اينكه در اين زمينه پژوهشي انجام نشده، لازم بوده و تلاشي است براي پاسخ به اين پرسش كه ويژگي‌هاي بصري ترسيم نقش زنان و كودكان در نگاره‌هاي اين دو نسخه كدام است و آيا اين ويژگي‌ها نشان‌دهنده جايگاه طبقات مختلف اجتماعي آنان است؟ در اين پژوهش، كه گردآوري مطالب كتابخانه‌اي است و به روش تطبيقي توصيفي‌ـ تحليلي نگاشته شده، از هر نسخه پنج نگاره در موضوعات متفاوت، كه نمايانگر نقش زن و كودك در دربارها و ساير طبقات اجتماعي هستند، مورد بررسي و تطبيق قرار گرفته و مي‌توان دريافت كه تصوير زن و كودك در نگاره‌هاي نسخه درباري شاه طهماسبي بازگو‌كننده محدوديت‌هاي زندگي زنان دربار و اشراف است، اما در نسخه هفت‌اورنگ جامي زنان و كودكان ساير طبقات اجتماعي در محيط‌هاي شهري و روستايي آزادانه‌تر در فعاليت‌هاي اجتماعي حضور دارند.

Different political, economical, cultural factors and religious status of Safavi period have influenced on the presence of women in society of that ages. In new structures, women roles were based on their social position and class. Also, children who were near their mothers received more calm, safety and also education. These factors encouraged painters to draw the pictures of women and children in their paintings. The goal of present study is determining the social status of woman and child in Shah Tahmasb period based on charts of Tahmasbi’s Shahnamen and Jami’s Haft Orang (the most exquisite painting in mentioned period). With no previous research in this field, we try to answer to this question: “What are visual features of drawing the role of women and children corpus in charts of these two manuscripts? and “Is this indicative of their different social classes?” In this research, from each mentioned period, 5 charts in different subjects have been surveyed which are the indicative of the role of woman and child in courts and other social classes. This research has been written by descriptive– analytical approach and collecting practice is library. From survey and adaptation of these charts we found that drawing woman and child picture in charts of Shah Tahmasbi’s manuscript which were a court manuscript is repeater of limitations of life situation of court women and noblesse but in Jami’s Haft Orang manuscript, women and children of other social classes in rural, urban environments were drawn more freely and participate in social activities.