مطالعه تطبيقي حضرات خمس از ديدگاه قيصري و امام خميني

حضرات خمس ناظر بر درجات و مقامات وجود مطلق و مراتب كلّي هستي است كه محل ظهورات و تجليات حق تعالي مي‌باشد. به زعم قيصري و امام خميني مراتب وجود، منحصر در پنج حضرت است كه عبارتند از: لاهوت، جبروت، ملكوت، ملك و انسان كامل. از ميان اين حضرات، لاهوت، جز مراتب ذات بوده و بر مرتبه ذات واحديت اطلاق مي‌شود. سه مرتبه ديگر نيز از جمله مراتب خارج محسوب مي‌گردند. همچنين انسان كامل، جامع حضرات پيشين است و از آن تحت عنوان كون جامع ياد مي‌شود. گونه رويكرد قيصري و امام خميني به موضوعات عرفاني و از جمله حضرات خمس، تحت تاثير سنتي است كه از آن برخاسته‌اند؛ بدين لحاظ عرفان امام خميني، رنگ و بوي عرفان شيعي دارد. تطبيق آراي قيصري و امام در مواردي؛ نظير مفهوم وجود، اسما و صفات الهي، مفاتيح غيب، عما ، مراتب ذات حق، مراتب خارج، انسان كامل و نظاير آنها كه همگي داخل در مقوله حضرات خمس هستند، اختلافات مبنايي ايشان را در اين زمينه به خوبي تبيين مي‌كند. تضارب تاملات عرفاني اين دو عارف برجسته، به‌ويژه در مسيله حقيقت محمديه و اضافه شدن حقيقت علويه در عرفان امام، جلوه بيشتري مي‌يابد.