نگاهي به كنايه در ديوان علامه علي‌اكبر دهخدا

چكيده علم بيان در ادب فارسي در چهار عنصر تشبيه، استعاره، مجاز و كنايه خلاصه گرديده است و كنايه به‌ عنوان آرايه‌اي كه بيشتر از زبان محاوره گرفته مي‌شود و نيز يكي از اركان صور خيالِ شاعر در بازگو كردن انديشه وي، نقش هنري خاصي در ارايه نگرش گوينده دارد. از آن‌جا كه كنايه يكي از ابزارهاي ارايه مطلب غيرمستقيم است و اغلب براي بيان و آشكارتر كردن مفاهيم كاربرد دارد، اثرگذاري موضوع را به ميزان قابل توجهي بالا مي‌برد. كنايه‌هاي فارسي را اغلب به واسطه دوري و نزديكي وسايط و يا اعتبار مكنيٌّ‌عنه به صورت كنايه قريب، ايما ، رمز، تعريض و نيز صفت، موصوف و فعل (مصدر) تقسيم كرده‌اند. علامه دهخدا به عنوان يكي از شاعران برجسته عصر مشروطه با ارايه مطلب غيرمستقيم (كنايه)، ديوان اشعارش را با همه سادگي شكوهمند و دلنشين كرده است كه اين موضوع باعث اعتلاي نظم در ديوان اشعارش گرديده است. اين مقاله مي‌كوشد تا اين موضوع بياني را در ديوان اين شاعر از جهت تنوع ساختاري و نكته‌هاي ادبي آن مورد بررسي قرار دهد.

Abstract The séance of figures of speech in Persian literature is summarized in four items: simile, metaphor, metonymy and allusion. Allusion having its root in colloguial form of language is one basic element of the poet’s imageries to express his thought and attitudes. This literary tool wichis used for imply capture and clanfication of the concepts enhances the influencing power of a subject. Persian metonymies on the basis of the types of connection are classified into:close metonymy, allusion, Secret, adjective and noun, and verb (infinitve). Allame Dehkhoda as aprominent poet of constitutional era through metonymy has given an interesting taste to his poetical collection. This feature has enhanced his collection. This article tries to study this point here of from the perspective of its varied literary subjects and structure. Key words Dehkoda, Constitutional Poem, rhetorics, metonymy