نقد نگرش پراگماتيسم در تبيين ضرورت دين

چكيده پراگماتيسم روشي در فلسفه جديد است كه با اعتراف به غيرممكن‌بودن اثبات بعضي مسايل، به‌ويژه دين، آنها را با توجه به كاربردشان در زندگي انسان مي‌پذيرد. از ديدگاه پراگماتيسم همه تصورات، مفاهيم، اعتقادات و نظريات ما قواعدي براي «رفتار» (پراگماي) ما هستند؛ اما «حقيقت» آنها تنها در سودمندي عملي آنها براي زندگي ما نهفته است. لذا معيار حقيقت، عبارت است از سودمندي، فايده، نتيجه و نه انطباق با واقعيت عيني. از ديدگاه پراگماتيسم، به‌ويژه از نظرگاه ويليام جيمز كه از بنيانگذاران اين مكتب است، دين به دليل داشتن ثمرات متعدد فردي رواني، مانند انسجام شخصيت، نشاط، اميدواري، تسلي خاطر، بهداشت رواني و...، ضرورت كاركردي براي انسان دارد. ما در اين مقاله در صدد بيان پيامدهاي منفي چنين نگرشي به دين و دينداري هستيم. ابزاري‌نگري به دين، ناديده‌انگاشتن كاركردهاي اصلي دين، اختلاط شبه دين با دين، عدم عموميت و ضرورت كاركردي، بديل‌پذيري كاركردهاي دين، خلط بين حقيقت و كاركرد، اختصاص‌گرايي و ... از جمله مهم‌ترين نقدها به اتخاذ چنين روشي براي اثبات ضرورت دين به شمار مي‌آيد. واژگان كليدي: دين، پراگماتيسم، كاركرد، ضرورت دين‌داري.