تاثير برداشت شن و ماسه بر ميزان بار رسوبي و دانه‌بندي بار بستر در رودخانه ي كجور

Effect of Sand and Gravel Mining on among of Sediment Load and Bed Load Granulometery in Kojour River

هيدروليكي، هيدرولوژيكي، تغيير توان حمل جريان و افزايش فرسايش بستر و كناره‌هاي رودخانه و تخريب سازه‌هاي موجود در مسير رودخانه مي‌شود. آگاهي از تاثير برداشت شن و ماسه بر مقدار، كيفيت و نحوه‌ي انتقال رسوبات امري اجتناب ناپذير است. در اين پژوهش به منظور بررسي تاثير برداشت شن و ماسه از رودخانه ‌ي كجور در استان مازندران بر ميزان انتقال بار معلق و بستر، تغييرات قطر و اندازه‌ي بار بستر انتقالي، به‌ترتيب تعداد 12 و 3 نمونه رسوب معلق و بستر در شرايط بدون و با برداشت محلي شن و ماسه و دبي از فلوم خروجي مستقر بر رودخانه‌ي كجور در حوزه‌ي آبخيز جنگلي آموزشي و پژوهشي دانشگاه تربيت مدرّس برداشت و آناليزهاي مربوطه انجام گرديد. نمونه برداري بار معلق با استفاده از دبّه هاي نمونه‌بردار و بار بستر با استفاده از تله انداز سبدي شكل رسوب بستر انجام شد. دانه‌بندي بار بستر نيز با استفاده از الك‌هاي استاندارد و آناليزهاي مربوطه در محيط نرم‌افزار GRADISTAT و Excel 2007 انجام گرديد. تحليل نتايج نشان داد كه پس از برداشت شن و ماسه از رودخانه، بار معلق بين 300 تا 547 درصد، بار بستر به طور متوسط 1130 درصد و نسبت بار بستر به معلق به‌طور متوسط 120 درصد بيش‌تر از حالت بدون برداشت مصالح بوده است. قطر 10D بار بستر براي شرايط با برداشت كم، متوسط و شديد به‌طور متوسط به‌ترتيب 17، 24 و 35 درصد افزايش داشت. قطر 50D نيز در شرايط با برداشت كم و متوسط و با دبي كم 21 درصد افزايش و در شرايط با شدت برداشت زياد در دبي مختلف رفتار پيچيده‌اي داشت. قطر 90D هم در شرايط با شدت برداشت كم تغييرات نامحسوسي داشت ولي با شدت برداشت متوسط و زياد 100 تا 900 درصد افزايش يافت. كلمات كليدي: استان مازندران، انتقال رسوب، حوزه‌ي آبخيز جنگلي، نمونه‌برداري بار بستر.

Sand and gravel mining from the bed and banks of river causes change in the hydraulic, hydrological and current carrying capability conditions and increases erosion of river bed and banks and degradation of existing structures is in the river. Awareness of the impact of sand and gravel mining on the amount, quality and sediment transport is inevitable. The present study was therefore formulated to evaluate the effect of sand and gravel mining from the Kojour River at Educational and Research Forest Watershed of Tarbiat Modares University in Mazandaran Province on changing suspended and bed loads quantity and the diameter changes of the bed load transport. Towards this attempt, 12 and 3 samples were taken before and after sand mining at the main outlet of the watershed, respectively. The suspended load samples were taken using bottle samplers and bed load samples were taken with a basket-type bed load sampler. Bed load granulometery was performed using standard sieves. The analysis also was carried out in GRADISTAT and Excel 2007 softwares. The results showed that after sand and gravel mining the rates of suspended load increased from 300 to 547 %, bed load was an average of 1130 %. On average, the ratio of bed to suspended load was 120% higher than that recorded for period without sand and gravel mining conditions. The D10 diameter of bed load had increased for low, moderate and intensive sand and gravel mining conditions at rate of 17, 24 and 35%, respectively. The D50 also increased 21% in low and moderate removal and base flow conditions and also had complex behavior in intensive removal and different flow discharges. The D90 had subtle changes in low removal and increased in moderate and intensive removal from 100 to 900%.