شناسايي كيفي نوع چربي استفاده‌شده در ساخت يك مشك چرمي منسوب به دوره سلجوقي، به روش ATR-FTIR

Qualitative detection of type of fat used to make a leather bottle attributed to Seljuk period by ATR-FTIR spectroscopy

آثار چرمی، دارای ساختار آسيب‌پذير آلی هستند و در ادوار مختلف تاريخی، نمونه‌های معدودی از آن‌ها برجای مانده‌است. به‌همين دليل، مطالعه و حفاظت اين آثار از اهميتی خاص برخوردار است. طی آواربرداری سال 1385 در محوطه قلعه‌كوه قاين مربوط به عصر سلجوقی، تعدادی اثر چرمی نادر كشف‌ شد. آثار چرمی با اين قدمت و مكشوفه از محيط‌های مدفون، نيازمند بررسی دقيق ساختاری است. ميزان و نوع چربی آزاد موجود در چرم نيز، در شناخت بهتر شيوه چرم‌سازی گذشته و آشنايی با منابع تهيه مواد اوليه اين فرايند، حائز اهميت است چراكه دركی صحيح از فرايندهای فرآوری چرم در اين دوره تاريخی به ‌دست ‌می‌دهد. بنابر آنچه بيان ‌شد، شناسايی منبع روغن استفاده‌شده در چرم‌سازی، مسأله‌ای است كه نگارندگان پژوهش حاضر درصدد پاسخ‌گويی به آن هستند. در اين‌راستا، يك مشك چرمی يافت‌شده از قلعه‌كوه قاين با هدف شناسايی نوع چربی استفاده‌شده در روغن‌دهی آن، مطالعه گرديده ‌است. بدين منظور نخست، چربی موجود در چرم با استفاده از حلال دی‌كلرومتان در سوكسله استخراج و با بهره‌گيری از طيف‌سنجی مادون قرمز و به روش طيف‌بينی انعكاس كل تضعيف‌شده (ATR-FTIR)، ارزيابی‌ شد. اين بررسی‌ها براساس نوارهای جذبی موجود در طيف به ‌دست ‌آمده از نمونه و مقايسه آن‌ها با نوارهای جذبی طيف‌های حاصل از روغن‌ها و چربی‌های طبيعی استفاده‌شده در چرم‌سازی، صورت ‌پذيرفت. نتايج اين بررسی، نشان‌دهنده وجود 582/4 درصد چربی آزاد در نمونه آزمايشی بود كه با‌ توجه ‌به مدفون‌بودن اثر درطول زمان در محيط خشك، ميزان بالايی تلقی می شود و بيانگر استفاده از روغن و چربی برای توليد چرم است. درواقع، اين امر نشانگر استفاده از روغن برای آب​گريز‌ كردن مشك بنابر كاربرد آن است. همچنين، براساس طيف‌های مادون قرمزِ حاصل از چربی استخراج‌شده و مقايسه آن با طيف‌های ديگر روغن‌ها و چربی‌ها، نوع چربی استفاده‌شده به ‌احتمال بسيار، چربی حيواني؛ حاصل از پيه گوسفند يا گاو بوده است.