اثرات سرماي ديررس بهاره بر گياه سياهدانه (Nigella sativa L.) تحت شرايط كنترل شده

Effects of Spring Late Frost on Black Seed (Nigella sativa L.) under Controlled Conditions

در اغلب سالها رشد گیاهان شدیدا تحت تاثیر سرمای دیررس بهاره قرار می گیرد. به منظور بررسی اثر این سرما بر گیاه دارویی سیاهدانه، آزمایشی بصورت فاكتوریل در قالب طرح كاملا تصادفی با سه تكرار در شرایط كنترل شده در دانشكده كشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد اجرا شد و پنج اكوتیپ سیاهدانه (بیرجند، سبزوار، فردوس، گناباد و نیشابور) پس از دو ماه رشد و خوسرمایی در شرایط طبیعی، در داخل فریزر ترموگرادیان در معرض دماهای پایین (صفر، 5/1-، 3-، 5/4-، 6-، 5/7- و 9- درجه سانتی گراد) قرار گرفتند. جهت تعیین خسارت سرما، دمای كشنده 50 درصد گیاهان بر اساس نشت الكترولیت ها (LT50el) ، دمای كشنده 50 درصد گیاهان بر اساس درصد بقاء (LT50su) ، دمای كشنده 50 درصد گیاهان بر اساس نكروز گیاه در لوله ازمایش (LT50tt) و دمای كاهنده 50 درصد وزن خشك گیاه (RDMT50) اندازه گیری شد. بازیافت گیاهان نیز بر اساس صفاتی نظیر تعداد و سطح برگ، وزن خشك گیاه و درصد خسارت سرما بر برگ گیاهان تعیین گردید. نتایج نشان داد كه بر اساس شاخص های LT50su, LT50ttو RDMT50 اكوتیپ های سیاهدانه قادر به تحمل سرما در گستره 7/5- تا 0/9- درجه سانتی گراد بودند و اكوتیپ های سبزوار و فردوس به ترتیب تحمل به سرمای بیشتر و كمتری داشتند. از نظر صفات مربوط به بازیافت گیاهان، در اكوتیپ فردوس كمترین و در اكوتیپ های سبزوار و نیشابور بیشترین توان رشد مجدد مشاهده شد. همچنین همبستگی بالایی میان LT50tt با LT50 های نشت، بقاء وRDMT50 وجود داشت. با توجه به سریع تر بودن روش های نشت الكترولیت ها و بررسی ظاهری خسارت گیاه در لوله ازمایش، به نظر می رسد جهت ارزیابی تحمل به سرما در گیاهان شاخص‌های LT50el و LT50tt می توانند مورد توجه قرار داشته باشند.

In many years plant growth strongly affected by late spring frost. In order to evaluate the effects of late frost on Black Seed plants, a factorial experiment based on completely randomized design with three replications was carried out in college of agriculture, Ferdowsi University of Mashhad and five Black Seed ecotypes (Birjsnd, Sabzewar, Ferdows, Gonabad and Neyshabour) after two months growth and hardening in natural environment, were exposed to seven temperatures (0, -1.5, -3, -4.5, -6, -7.5 and -9°C) in termogradient freezer. For determining cold stress damages, Lethal Temperature (LT) for 50% of plants according to the Electrolyte Leakage percentage (LT50el), LT for 50% of plants according to the Survival percentage (LT50su), LT for 50% of plants according to the plant necrose in Test Tube (LT50tt) and Reduced Dry Matter Temperature 50 (RDMT50) were measured. Ability of plants for recovery was recorded based on leaf number and leaf area, plant dry weight and cold damage percentage of leaves. According to the LT50tt, LT50su and RDMT50 Black Seed plants can tolerated cold stress in range between -5.7 to -9.0 °C and Sabzewar and Ferdows ecotypes had the most and the least cold tolerance, respectively. At the point of ability of plants for recovery, Ferdows ecotype had the least and Sabzewar and Neyshabour ecotypes had the best plant recovery. Moreover there were high correlations between LT50tt and LT50 based on electrolyte leakage, survival and RDMT50. Electrolyte leakage and visual scoring of cold damage in test tube are rapid methods, so for assessing cold tolerance in plants LT50el and LT50tt indeces may be useful.