تاملي بر «عوامل رافع مسيوليت كيفري» در چارچوب اساسنامه ديوان بين‏ المللي كيفري

Some Reflections on ‘Grounds for Excluding Criminal Responsibility’ under the Statute of the International Criminal Court

بخشي از حقوق كيفري در هر نظام حقوقي، عوامل رافع مسيوليت كيفري و عوامل موجهه جرم است. در حقوق بين المللي كيفري، به‌عنوان يك نظام نوپا نيز به اين مسيله توجه شده است؛ بهويژه در چارچوب اساسنامه ديوان بين‏المللي كيفري، عوامل رافع مسيوليت كيفري و عوامل توجيه‌كننده جرم نيز پيش‏بيني شده ‏است. البته در اين سند مهم، بين اين دو دسته عوامل، تفكيك نشده ‏است. بر مبناي تقسيم‌بندي علمي كه از اين عوامل صورت مي‌گيرد مي‏توان گفت اختلال رواني (جنون)، مستي، اشتباه و اكراه/ اضطرار از عوامل رافع مسيوليت كيفري هستند. اساسنامه در كنار اين عوامل، به عوامل توجيه‌كننده جنايت، مثل دفاع مشروع و اوامر مافوق نيز پرداخته است. برخي از اين عوامل به صورت مطلق، و برخي ديگر، تحت شرايط خاصي رافع مسيوليت كيفري هستند. در اين نوشتار، با تمركز بر اساسنامه ديوان بينالمللي كيفري ـ به‌عنوان مهم ترين سند مدون حقوق بين المللي كيفري ـ به بررسي عوامل رافع مسيوليت كيفري (جنون، مستي، اشتباه و اكراه) در حقوق بين المللي كيفري پرداخته شده ‏است. شناخت دقيق عوامل رافع مسيوليت كيفري، نيازمند توسعه دكترين و رويه قضايي است.

A part of criminal law, in every legal system, consists of grounds for excluding criminal responsibility. Although the legislature has recognized some conducts as criminal, in some special cases and under special grounds, the perpetrator is not regarded criminally responsible. International criminal law, as a recent legal system, has addressed the issue of grounds for excluding criminal responsibility. This article deals with the grounds for excluding criminal responsibility including mental incapacity, intoxication, mistake (of law and of fact) and duress or necessity within the framework of the Statute of the International Criminal Court (ICC).