آموزه امت اسلامي در قرآن و بازانديشي در قابليت‌هاي فرهنگي و تمدني آن

The Quranic Teaching of Islamic Ummah and Rethinking Its Cultural and Civilizational Capabilities

تاكنون موضوع «امت» و «امت اسلامي» بيشتر با رويكرد علوم اجتماعي مورد توجه بوده و كمتر از منظر فرهنگي و تمدني به آن پرداخته شده است. اين نوشتار خواهد كوشيد با رويكردي توصيفي ـ تحليلي و با استناد به مولفه‌هاي امت از منظر قرآن به تبيين مفهوم و نقش امت در فرايند ساخت تمدن اسلامي پرداخته تا وانمايد كه اين نظريه چه قابليت‌ها و ظرفيت‌هايي در باروري فرهنگي و نيز تمدن‌سازي دارد. بديهي است كه «مدينه‌النبي» و دوره رشد و شكوفايي تمدن اسلامي، صورت تاريخي و اساس تحليل آن است. انسجام و همبستگي وثيق اجتماعي، آرمان‌سازي براي تحولات اجتماعي و كاركردهاي هويت‌بخش ازجمله يافته‌هاي اين تحقيق در قابليت‌ها و ظرفيت‌هاي فرهنگي و تمدني اين آموزه مي‌باشد. اين جستار؛ «ايجاد عقيده مشترك»، «همسويي در اراده و انديشه اقوام و ملل»، «درانداختن آيين‌هاي همگاني»، «نفي مرزبندي‌هاي قبيله‌اي، اجتماعي، قومي و نژادي» و «يكسان‌سازي و تمايزسازي توامان» را از قابليت‌ها و كاركردهاي هويت‌بخش آموزه امت اسلامي مي‌داند.

The subject of “Ummah” and “Islamic Ummah” has mostly been taken into account within a social science approach and less focused on from a cultural and civilizational perspective. With an analytic-descriptive approach and referring to the Ummah’s components, this study intends to explicate the concept and role of the Ummah in the process of Islamic civilization construction and also to represent that what capabilities and capacities this theory has in cultural enrichment and civilization construction. It is obvious that “Madinat ul-Nabi” and the period of growth and prosperity of the Islamic civilization are its historical form and also foundation of its analysis. Deep social coordination and integrity, idealization for social changes and identity-developing functions are among the findings of this study which are included in cultural and civilizational capabilities and capacities of these teachings. For this paper, it is known that “creating common ideas”, congruency in wills and thoughts of nations”, “dropping the public rituals”, “negating the tribal, social, racial and ethnic limitations” and “simultaneous homogenizing and discriminating” are among the identity-developing functions and capabilities of the teachings of the Islamic Ummah.