بازتاب سير مواجهه با تصوف نعمت اللهي در معماري مجموعه خانقاهي - زيارتگاهي شاه ولي تفت

اين پژوهش با هدف كشف و روشن ساختنِ رابطه و ساختار نظام مند ميان يك انديشه مذهبي و چگونگي بازتاب آن در كالبد معماري، به مطالعه مجموعه خانقاهي ـ زيارتگاهي شاه ولي تفت مي پردازد. مقاله حاضر با روش تفسيري ـ تاريخي و با بهره گيري توامان از روش استدلالي ـ منطقي، به رابطه بازخوردي «سير مواجهه سياسي و مذهبي با انديشه تصوف نعمت اللهي» و «تحولات كالبدي مجموعه شاه ولي تفت» مي پردازد. مسير پژوهش در مرحله اول، شامل استخراجِ نقاط عطف و بِزَنگاه هاي تاريخي در سير مواجهه با تصوف و خاندان نعمت اللهي است. اين نقاط عطف تاريخي، قابليت اثرگذاري بر كالبد مجموعه شاه ولي را دارا مي باشند. در مرحله دوم، برپايه اطلاعات حاصل از يافته هاي گام اول، تاريخ، موقعيت اصلي و دلايل ساخت بناهاي معماري در مجموعه شاه ولي (موجود، تخريب و تغيير يافته) در چهار دوره زماني، بازيابي و تدقيق مي شود. مهمترين دستاوردهاي حاصل از تحليل رابطه متناظرِ سير مواجهه انديشه نعمت اللهي و مجموعه شاه ولي تفت، شاملِ شناسايي الگويِ اوليه طرحِ خانقاه و تشابه آن با الگوهاي معماري و مجموعه سازي سمرقند در دوران تيموري، شناسايي تاريخ، موقعيت اصلي و بانيان ساختِ بناهاي معماريِ مسجد، صفه صفا، مزار شاه نعمت الله ولي، بازار آقا و همچنين اثبات تخريب تكيه قديم متعلق به صوفيان و ساخت تكيه اي جديد در ارتباط با مراسمات محرم و عزاداري در دوران قاجار مي باشد.

Abstract: In order to discover and enlighten the systematic relationship and structure between a religious thought and its reflection in an architectural body, this research studies Shah Wali Complex in Taft. Applying interpretive-historical research method and, simultaneously, using logical-argumentation method, analyzes the feedback relationship of "political and religious encounter with Nimatullahi Sufism" and "physical changes of Shah Valiʹs complex". The research process in the first phase includes finding the historical climaxes and crisis in encountering with Sufism and Neematollahi house. These historical turning points have the potentials to affect the body of the complex. In the second phase, based on the findings of the first phase, history, main position and reasons to construct the architectural buildings in Shah Valiʹs complex during four periods are retrieved and analyzed. Major achievements of analyzing the corresponding relationship of Nimatullahi thought and Shah Vali complex include identifying the primary pattern of monasteryʹs design and its similarities with complex making in Samarkand during Tamerlane period, knowing the history, main position and the founders of building the mosque, Safa ivan, Shah Nimatullah Valiʹs tomb, Agha bazaar, and also proving that in Qajar dynasty the old Tekiya of Sufis was demolished in order to build a new one for Moharram rituals and mourning. Key words: Sufism, Shah Nimatullah Vali, Nimatullahi dynasty, Taft city, Shah Vali complex