ارزيابي تاثير سازه‌هاي كوتاه در ذخيره رواناب و رطوبت خاك (مطالعه موردي حوزه سد كارده)

Evaluation the Impacts of Low Head Structures on Runoff Maintenance and Soil Moisture (Case Study: Kardeh Dam Basin)

امروزه كمبود آب در جهان يكي از مهمترين مشكلاتي است كه زندگي بشر را به خصوص در مناطق خشك و نيمه خشك تحت تاثير قرار مي‌دهد. بخش عمده‌اي از سطح كشور در محدوده مناطق خشك و نيمه خشك قرار گرفته است. مقادير ناچيز بارندگي‌ در چنين‌ مناطقي‌ همراه با پراكنش نامناسب آن باعث ايجاد خشكسالي‌ها و كمبود آب مي‌گردد. حوزه‌هاي‌ آبخيز كوهستاني‌ عرصه‌هاي‌ اصلي‌ توليد آب بوده ‌و حوزه‌هاي‌ دشتي‌ علاوه‌ بر دريافت مستقيم‌ ريزش‌هاي‌ جوي‌ عمدتاً محل‌ تخليه‌ و تجمع‌ آب‌هاي توليدي‌ از حوزه‌هاي‌ كوهستاني‌ مي‌باشند. بدين ترتيب در حوزه‌هاي‌ آبخيز كوهستاني‌ بدليل‌ پر شيب بودن‌ اراضي‌ و خصوصيات مورفومتريك‌ حوزه‌ها رفتارهاي‌ هيدرولوژيكي‌ و روند و روش‌هاي‌ احيا و تخريب كاملاً با آبخيزهاي‌ دشتي ‌متفاوت مي‌باشد. به‌ طوري‌ كه‌ سيل‌خيزي و توليد رواناب‌ يكي‌ از ويژگي‌هاي‌ اصلي‌ حوزه‌هاي‌ آبخيز كوهستاني است. چنانچه بخشي از رواناب توليد شده ذخيره گردد و يا بستر مناسب براي نفوذ آن فراهم گردد، علاوه بر تامين رطوبت براي بهبود مراتع و يا تقويت جريانات زيرسطحي و زيرزميني، به كاهش سيلاب در حوزه‌‌هاي دشتي واقع در پايين دست نيز كمك مي‌كند. اين تحقيق در زير حوزه گوش در بالادست سد كارده و با هدف ارزيابي تاثير سازه‌هاي كوتاه در ذخيره رواناب و رطوبت خاك انجام گرفته است. بر اساس اطلاعات اندازه‌گيري شده صحرايي، بندهاي خاكي بيشترين نقش را در ذخيره رواناب داشته‌اند كه با توجه به گذشت بيش از ده سال از احداث سازه‌هاي آبخيزداري در حوزه مورد مطالعه و رسوبگذاري رسوبات ريزدانه به عمق متوسط 7/1 متر در پشت بندهاي خاكي، امكان نفوذ آب ذخيره شده در پشت اين بندها به بستر رودخانه كاهش يافته است. از طرفي در هيچ يك از بندهاي خاكي احداث شده در حوزه مورد مطالعه، هيچگونه تاسيسات تخليه تحتاني و يا امكان بهره‌برداري از آب ذخيره شده پيش بيني نشده است و در نتيجه تبخير سهم زيادي از آب استحصال شده را دارد.

The water shortage in the world is one of the main problems that affect human life especially in arid and semi-arid area. Most area of the country is located within the arid and semi-arid. Rainfall in such areas is low with poor distribution that is causing droughts and water shortages. Catchments in mountainous areas produce runoff and plain areas in addition to direct rainfall; accumulate main part of mountainous water. Because of the steep mountain catchments have different hydrological behavior, the main characteristics of mountainous areas is producing water. If store the runoff or provide a suitable platform for its infiltration, In addition to providing water for pasture improvement or recharging of subsurface flow and groundwater, helps to reduce flood plain areas located at downstream. This research that has been done at Goosh catchment at the upstream of Kardeh dam, Evaluated the Impacts of low head structures on runoff maintenance and soil moisture. Based on field measurements, earth dams had the greatest role in storing runoff. After more than ten years due to the construction of watershed structures in the study area and deposition of fine sediments with depth of 1.7 meters behind earthen dams, Which reduce the possibility of infiltration rate of stored water behind the structures. As a result, the major contribution of stored water has evaporation. Keywords: rain water harvesting, watershed Kardeh, storage of runoff, Low head structures