فراتحليلي بر آسيب‌شناسي‌هاي برنامه‌هاي توسعه در ايران

A Meta-analysis of Iranian Development Plans’ Pathologies

با وجود اينكه حدود 65 سال از شروع برنامه‌ريزي و حركت در مسير توسعه در ايران مي‌گذرد، اما همچنان در زمره كشورهاي درحال‌توسعه قرار داشته و حجم عظيم منابع انساني، مالي و طبيعي مصرف‌شده، با دستاوردهاي به‌دست‌آمده تناسبي ندارد؛ ازاين‌رو، ضرورت دارد رويكرد حاكم بر نظام برنامه‌ريزي كشور مورد كنكاش و بررسي تحليلي و انتقادي قرار گيرد و آسيب‌هاي آن شناسايي شود. البته تاكنون مطالعات مختلفي در اين زمينه انجام شده است ولي باوجود ضرورتي كه در نظم‌دهي به ابعاد مختلف آسيب‌هاي برنامه‌هاي توسعه و بررسي آنها در قالب يك مدل جامع وجود داشته است، بررسي پارادايم‌هاي حاكم، اغلب به‌طور پراكنده و محدود به يك يا چند بعد خاص بوده است. در اين مقاله، ابتدا تجربه نزديك به 6 دهه برنامه‌ريزي در ايران از حيث پوشش موضوعي، افق زماني، نحوه برخورد با فضا (آمايش سرزمين)، پوشش جغرافيايي، روش تهيه و روش اجراي ديده‌مان غالب برنامه‌ها و تجربه برنامه‌ريزي بررسي مي‌شود. سپس آسيب‌شناسي جامعي از مشكلات برنامه‌ريزي در كشور انجام شده و با نظم‌دهي به ابعاد مختلف آسيب‌ها، آسيب‌ها در قالب مدلي سه‌سطحي، در سه سطح پيش از برنامه‌ريزي، برنامه‌ريزي و پس از برنامه‌ريزي بيان مي‌شود. اين مقاله با به‌كارگيري روش فراتحليل، سعي كرده است با جمع‌آوري و تركيب اطلاعات از پژوهش‌هاي پيشين و با نظم‌دهي به ابعاد مختلف آسيب‌ها، مخاطبان را در درك و رفع آنها ياري كند. نتيجه كار، مدل جامعي است كه به‌صورتي منظم، مشكلات مختلف در برنامه‌ريزي توسعه در كشور را نشان مي‌دهد و مي‌تواند كمك شاياني به دست‌اندركاران در راستاي رفع اين مشكلات ارايه دهد. درنهايت راهكارهايي براي رويارويي با آسيب‌هاي مختلف نيز پيشنهاد مي‌شود.

Even though Iran has a 65-year history of development planning, it is still considered a developing state with a huge amount of human, financial and natural resources, which have been consumed but produced less results. Therefore, it seems necessary to examine and analyze critically the dominant approach in the country’s planning regime and identify its weak and strong points. Although many studies have been undertaken to identify the weak and strong points of Iran’s planning system, more research is required. In this paper, Iran`s development plans are reviewed for almost six decades. Development plans are studied in terms of the most dominant theories of development, coverage, time horizon, spatial planning, geographical coverage and methods of preparation and implementation. Furthermore, this research investigates the practical problems of development planning. In this paper, the weak points are classified at three levels of pre-planning, planning and post-planning. This paper used Meta-Analysis Method (MAM) to combine the findings of other researches and tried to describe the weaknesses of Iran’s development plan regime clearly in a detailed and understandable manner. As a result, this paper introduces a comprehensive model that shows different aspects of Iranian development plans which could be for policy makers. Finally, different ways of addressing the weaknesses are presented and recommended.