نظريه ابداعي ابن‌سينا در عليت و ريشه‌هاي قرآني آن

Avicenna’s Innovative Theory of Causality and Its Quranic Origins

چكيده بحث عليت از مباحث مهم فلسفي است كه فيلسوفان اسلامي‌‌تلاش وافري در جهت اصلاح و سامان‌دهي آن مطابق با آموزه‌هاي ديني انجام دادند. ابن‌سينا با استفاده از مفهوم ديني خلقت كه مطابق آن وجود پس از عدم مطرح مي‌‌شود، از بحث قوه و فعل ارسطو به بحث وجود و ماهيت گذر كرده و بر‌اين اساس بسياري از مباحث مربوط به عليت را از نو بازسازي مي‌‌كند كه از آن جمله مي‌‌توان به‌اين موارد اشاره كرد: ملاك نياز به علت از "امكان استعدادي" به "امكان ماهوي" تغيير مي‌‌يابد. خداوند از محرك نامتحرك نخستيني كه فعليت محض و علت غايي است به واجب‌الوجود بالذاتي كه وجود محض است و علت فاعلي‌ايجادي است، تبديل مي‌‌شود. همچنين خداوندي كه تنها به خود مي‌‌انديشد به خداوند عالِم به ماسوا تبديل مي‌‌شود و در يك كلام در تفسير عليت "اعطاي وجود به ماهيت" جاي "فعليت بخشيدن به امر بالقوه" را مي‌‌گيرد.

Abstract Causality is one of the most important philosophical issues which has attracted the attention of Islamic philosophers. They have made a lot of efforts to refine it in accordance with the religious teachings. With reference to the religious concept of creation, Avicenna draws on Aristotle’s potentiality and actuality, but moves beyond these concepts to existence and quiddity and in this movement tries to renovate most of the concepts related to causality. For example, through his efforts, the criterion required for the ‘possibility through preparedness’ has evolved into ‘substantial possibility’. God as the First Unmoved Mover who is True Actuality and Ultimate Cause has become Self-Existent, Pure Existent and Efficient Agent. Also God who is Knower of Himself becomes Knower of all else than Himself. In brief, in the interpretation of causality, ‘concession of existence to quiddity’ substitutes for " actualization of the potential".