زرّين‌قبانامه: منظومه پهلواني ناشناخته

Zarrin-gabā Nāmeh, an Unknown Heroic Poem

يكي از منظومه‌هاي پهلوانيِ تا امروز ناشناخته ادبِ حماسي ايران زرين‌قبانامه است كه در سه دست‌نويسِ موجود از آن با نام‌هاي شاهنامه اسدي، رستم و سليمان و زرين‌قباي هفت‌لشكر معرفي شده است. سراينده شيعي متن ناشناس است و بنابر قرايني اثر خويش را در عصر صفويان و در شصت‌سالگي‌ ـ‌ و شايد يكي‌دو سال پيش و پس‌ـ به نظم درآورده است. داستان منظومه در زمان پادشاهي كيخسرو در ايران و پيامبري حضرت سليمان(ع) روي مي‌دهد و با آمدن فرستاده سليمان(ع) به نام زرين‌قبا، كه در پايان معلوم مي‌شود نوه رستم است‌، به دربار ايران و دعوت ايرانيان به پذيرش كيش سليمان(ع) آغاز مي‌شود. بعد از آن روايات متعدد و بسيار متنوعي به شيوه داستان در داستان در 23133 بيت نقل مي‌شود كه شخصيت‌هاي اصلي آنها غالباً زرين‌قبا و ديگر پهلوانانِ رستم‌نژاد هستند. ساختار و موضوعِ اين روايت‌ها نقالي‌ـ عاميانه است و ناظم ناشناس درعين تاثّراتِ زباني و بياني گوناگون از شاهنامه نهايتاً منظومه‌اي ميان‌مايه عرضه كرده است كه واژه‌ها و گزاره‌هاي ويژه نقّالي نيز در آن ديده مي‌شود. در اين مقاله، در هفت بخش، ذيل عنوان‌هاي نام منظومه، سراينده، زمان نظم، موضوع، ماخذ، كيفيت نظم و برخي ويژگي‌هاي سبكي به معرفي اين متنِ تقريباً گم‌نام و ناشناخته پرداخته‌ايم تا علاقه‌مندان با يكي از بهترين منظومه‌هاي پهلواني پس از شاهنامه آشنا شوند.

Zarrin-gab? N?meh is one of the unknown epic poems, which has been named Asadi’s Sh?hnameh, Rostam and Soleym?n and Zarrin-gab?ye Haft Lashkar in three different manuscripts. Its Shiite poet is unknown and probably wrote the poem in the Safavid period. The events of the story happen during Keykhosrow’s reign in Iran and the life of Soleyman the Prophet. It begins with the arrival of Zarrin-gab?, Soleyman’s messenger, to Iran to call the Iranians to accept the religion of Soleyman. Zarrin-gab? N?mehis written in 23533 lines and it is mainly about Rostam and his sons including his grandchild Zarrin-gab?. The structure of these verses is narrative and folkloric.