تحليل گفتمان و گفتمان طنز در شعر "حرف آخر" شاملو

Discourse Analysis and Discourse of Satire in Shamlou’s “The Last Word”

در اين مقاله، شعر "حرف آخر" از احمد شاملو هدف تحليل گفتماني قرار گرفته و در ساحت مولفه‌هاي ادبي شعر، آنها كه ازطريق طنزآفريني مقاصد گفتماني را پيش مي‌برند، بررسي شده‌اند. بدين‌منظور نخست در سطح خرد، يكايك جملات متن شعر ازنظر ساخت وجهي برپايه الگوي فرشيدورد بررسي و ذيل ده‌گونه دسته‌بندي و شمارش شده‌اند. سپس در سطح كلان، عناصر گفتماني شعر برپايه الگوي "هليدي و حسن" تحت بررسي قرار گرفته‌اند تا چشم‌انداز دقيقي از ساختار انسجامي متن در بازتاب مقاصد گفتماني نشان دهند. نتايج تحليل خرد و كلان به‌صورت جدول‌هاي بسامدي استخراج و چكيده جدول‌ها در متن مقاله گنجانده شده است. سپس عوامل ادبي كه به‌طور عمده در اين شعر براي طنزآفريني به خدمت گرفته شده‌اند نيز به‌منزله مولفه‌هاي گفتماني تحليل شده‌اند. اين پژوهش نشان مي‌دهد شعر مزبور مبتني بر تقابل گفتماني است و بي‌آنكه به منطق گفتمان وفادار باشد، از مولفه‌هاي گفتماني و ادبي به‌ويژه مولفه‌هاي طنزآفرين براي تثبيت و تقويت گفتمان همسو و نقض گفتمان معارض بهره گرفته است.

In this article Shamlou’s poem “The Last Word” and its literary factors, which advance the discursive objectives of the poem are discussed. For this purpose, first, in microstructure all the sentences are studied, listed and categorized in ten groups according to Farshidvard’s model for mode of sentences. Then in macrostructure the discursive factors of the poem are studied according to Haliday and Hassan’s sample to provide us with an exact cohesive structure of the text to fulfill the discursive objectives. The results of the micro as well as macrostructure analysis of the poem are reflected in statistical tables, an abstract of which is included in this article. Moreover, the literary factors used to produce satire are also analyzed as discursive factors. The article shows that the poem has been designed on the basis of discursive opposition. Using discursive and literary factors, especially factors of satire, the poem supports the position of the poetics of the modernists and rejects that of the traditionalists, without observing the principals and logic of discourse.