تاملي بر سرگذشت سوفرا در شاهنامه فردوسي و منابع دوره اسلامي

A Study of the Story of Sufra in Ferdowsiʹʹs Shahnameh and the Sources of the Islamic Era

يكي از رويدادهاي مهم دوره ساسانيان جنگ‌هاي پيروز با هپتاليان است كه با وجود تلاش‌هايي كه ايرانيان در اين پيكار‌ها از خود نشان دادند سرانجام شكست سختي از هپتاليان خوردند و ناچار پيامدهاي زيادي را متحمل شدند. پيروز كه پادشاهي خودكامه بود براي جبران نخستين شكست خويش، بار ديگر به نبرد هپتاليان رفت اما نه‌تنها كاري از پيش نبرد، بلكه جان خود را نيز از دست داد. پس از اين شكست‌‌ها هپتاليان مدت‌هاي طولاني در امور سياسي ايران دخالت ‌كردند تا اينكه سرانجام در دوره پادشاهي انوشيروان از ميان رفتند. بااين‌حال خاطرات تلخ اين شكست‌‌ها هرگز از ذهن ايرانيان پاك نشد. بنابراين چندي بعد، ايرانيان براي حفظ آبرو برخي واقعيت‌‌ها را تغيير دادند و داستان‌هايي از خود ساختند كه برپايه يكي از مهم‌ترين آنها، پهلواني به نام سوفرا به جنگ هپتاليان رفت و سرانجام آنان را به‌سختي شكست داد و آنچه را از ايرانيان نزد هپتاليان به غنيمت مانده بود بازگردانيد. به احتمال زياد اين روايتهاي ساختگي در بيشتر خداينامههاي دوران ساسانيان وجود داشته و ازآنجا به تاريخ‌هاي دوران اسلا‌مي ‌‌نيز راه يافته است. در اين مقاله نخست به بررسي روايات‌ شاهنامه درباره جنگ‌هاي پيروز و سوفرا با هپتاليان و ديگر روايت‌هاي تاريخي مي‌پردازيم؛ سپس اساسي‌‌ترين تحريفاتي را كه در دوره ساسانيان وارد خداي‌نامه‌‌ها شده است نشان مي‌دهيم.

One of the main events of the Sassanidʹs period is the battles of Piruz against the Hephthalites, which despite the great efforts of the Iranians in these wars, they ended with their defeat and a huge tribute to be given to the Hephthalites. To compensate for his failure, Piruz the tyrant king waged another war against the Hephthalites. However, not only he achieved nothing, but he also lost his life. After these defeats, the Hephthalites used to intervene in the Iranians’affairs for a long time, until they finally disappeared during the reign of Anushiravan. Nonetheless, the bitter memories of these defeats never left the Persiansʹ minds. So after these events, the Iranians manipulated some facts to maintain their dignity. They made some stories about those events and one of the stories was about a hero named Sufra who fought against the Hephthalites and eventually defeated them and brought back all that the Iranians had lost to them. These narratives most likely were present in the many Khodaynameh(s) of the Sassanidʹs period to enter then the history of the Islamic era. This article first examines Shahnameh and other historical narratives for Piruzʹs and Sufraʹs battles against the Hephthalites, and then shows the main distortions which entered Khodaynameh(s) in the Sassanidʹs period.