نقش انگاره «حقيقت و رقيقت» در تحكيم و تبيين باورهاي ديني

چكيده همسويي مقاصد فلسفي با معارف وحياني، آرمان متعالي صدرا در پي‌ريزي حكمت متعاليه است. در اين راستا آموزه «حقيقت و رقيقت»، تاثير شگرف و شاملي دارد. اين آموزه پرتاثير در سراسر پردازش‌هاي عالي صدرايي و پيروان حكمت متعاليه حضور نيرومند دارد. پردازش جهان‌بيني و باورهاي ديني بر اساس اين انگاره، يكي از عمدهترين ويژگي‌هاي فلسفه صدرايي است كه ميتواند ما را به ضمير متمايز فلسفه صدرايي رهنمون كند. صدرا نقطه عزيمت افتراق فلسفه خود را بر محور چنين انگارههاي فرازين بنا مينهد تا به ناكاميهاي فلسفه‌هاي پيشين دچار نگردد. ابتكارات روشي و محتوايي صدرا، توجه وي را به مطالب بلند عرفاني و استمداد از منابع وحياني معطوف ميسازد تا در پردازش نظريات برهاني گوهرهاي بديعي را به ارمغان آورد و رخنههاي بهجا مانده از مكاتب سنتي را ترميم نمايد. كاربرد اين انگاره، موضعي و محدود به چند مسيله و موضوع خاص نيست؛ عرفاي زبردست در عرفان نظري در وهله نخست به كاربرد اين انگاره در الاهيات استناد جستند و در منطق خود سخن از حمل «حقيقت و رقيقت» را براي حكماي محقق به ميراث نهادند. صدرا و پيروان متعالي او بيش و پيش از همه، سويههاي استفاده از اين انگاره را در الاهيات دنبال كردند و دامنه بسيار گسترده آن را در حل مسايل به‌طور عيني ذكر كردند؛ در منطق متداول در آثار متعالي از حمل «حقيقت و رقيقت» براي نسبت دادن برخي موضوع و محمولهاي به ظاهر كاملا متباين به اين انگاره استناد شده، چنانكه در حل مسايل الاهي بسيار كارساز و در ترسيم جهان‌بيني و تبيين باورها و ربط وحدت و كثرت و نسبت علت و معلول و ارتباط پديده‌هاي هستي به آفريدگار نقش ويژه دارد. با همه اهميت و نقش گسترده اين آموزه به صورت مستقل به ابعاد آن پرداخته ‌نشده تا حدود و ثغور و ظرافت و تاثير آن آشكار شود. واكاوي كاربرد پرتاثير آن در الاهيات، به‌ويژه در ترسيم و تحكيم باورهاي توحيدي و بهره‌هاي اعتقادي، با استناد به فرازهاي حكماي متعالي ما را با نگرش جديد نسبت به حكمت متعاليه روبه‌رو خواهد ساخت.