تحليلي بر گسترش افقي شهر مشهد در چند دهه اخير (1335 – 1385) و تاثير آن بر منابع خاك

Analysis of Urban Sprawl of the City of Mashhad in Recent Decades (1956-2006) and Its Impact on Soil Resources

يكي از مسايل مهم در حوزه برنامه ريزي شهري، چگونگي رشد و توسعه فضايي شهر و الگوي حاصل از آن مي باشد. الگوي حاصله از توزيع فضايي فعاليت هاي انسان شهري كه از آن به فرم يا شكل شهر ياد مي شود، بنابر ماهيت پويا و متغير شهرها هميشه در حال تغيير و دگرگوني بوده است. اما ناپايدارترين و نامطلوب ترين شكلي كه شهرها تاكنون به خود ديده اند، شكل گسترده يا گسترش افقي شهري مي باشد. شهر مشهد دومين كلانشهر كشور كه به عنوان شهر مورد مطالعه در اين پژوهش انتخاب شده، از اين مقوله مستثنا نمي باشد. بررسي حاصله از اين تحقيق، رشد افقي سريع و بي برنامه اي اين شهر را در جهات مختلف در دهه هاي اخير (1335- 1385) و اثرات زيست محيطي آن، به ويژه تاثيرات نامطلوب بر منابع خاك را نشان مي دهد. اين مهم كه با استفاده از روش هاي مختلف مانند عكس هاي هوايي، نقشه هاي موجود در سازمان ها، نقشه هاي توپوگرافي و خاكشناسي و نرم افزارهاي GIS و SPSS انجام شده است، نتيجه مي دهد كه از سال 1335 تا سال 1385 در اثر توسعه مناطق شهري و صنعتي در حومه شهر مشهد 8/27747 هكتار از خاك هاي محدوده شهر با درجات مختلف مرغوبيت كشاورزي، براي هميشه از چرخه توليد خارج شده اند كه 10288 هكتار (37 درصد) جزو اراضي كلاس I، 6233 هكتار (22 درصد) جزو اراضي كلاس III، 9089 هكتار (33 درصد) جزو اراضي كلاس IV و 2147 هكتار (7.7 درصد) جزو اراضي كلاسVI بوده است.

Urban spatial growth and its patterns is one of the most important issues in urban planning. During the time, the patterns of spatial distributions which are called urban form are changing because of urban dynamics. Urban sprawl is one of the most unstable forms the cities have ever experienced. The city of Mashhad as the second metropolis of Iran and the case study of this research is not exceted of these problems. Various methods such as aerial photographs, maps of the organizations, soil and topographic maps, GIS and SPSS software are used in this research. The result of survey showed a rapid and unplanned sprawl growth has happened for the Mashhad city in the recent decades (1956-2006) that have had some adverse effects on soil resources. The results show from 1956 to 2006 around 27747.8 hectares of Mashhad suburb lands from different classes were changed into urban landuse for good. Actually, this rapid and unplanned urban growth of Mashhad has destroyed 10,288 ha (37 percent) in class I, 6233 ha (22%) in class III, 9089 ha (33%) in Class IV and 2,147 ha (7.7 percent) in Class VI.