فضاهاي شهري نيمه عمومي سرپوشيده سنتي ايراني اسلامي در مقايسه با پاساژهاي فرانسوي؛ نمونه هاي موردي: تيمچه هاي امين الدوله و بزرگ قم و پاساژهاي پانوقاوا و جوفقا

Comparative Analysis of Iranian “Timcheh” with European Passages as Semi-Public Urban Space; Case Studies: Grand Timcheh of Qom & Amin-od-Dowleh Timcheh, des Panoramas and Joufgha Passages

برخي از صاحبنظران مطرح شدن موضوع طراحي شهري را بيشتر به غرب و دهه شصت نسبت مي دهند. ليكن طراحي مجموعه هاي بزرگ و باشكوه تجاري همچون بازارهاي سنتي و اجزا آن ها در شهرهايي همچون تبريز، تهران، كاشان و اصفهان از غناي تجلي طراحي شهري در ايران حكايت دارد. در نظام تقسي مبندي فضاهاي شهري، به دو دسته فضاهاي حركت و مكث اشاره شده است. فضاهاي شهري سنتي در ايران را نيز مي توان به همين طريق دسته بندي نمود. در مجموعه هاي تجاري سنتي ايران مي توان، راسته هاي بازار را فضاي حركت و تيمچه ها را فضاي مكث نيمه عمومي شهري محسوب نمود. طراحي و اجراي باشكوه تيمچه هايي همچون تيمچه هاي بزرگ قم و امين الدوله، در كاشان از جمله منابع فيزيكي معتبري است كه دلالت به توجه و تاكيد بر قدمت طراحي شهري در ايران دارد. از جمله ويژگي هاي اين تيمچه ها، چند عملكردي بودن فضاي آن هاست. تيمچه ها در بيشتر مواقع به صورت فضايي تجاري تخصصي عمل مي كنند، ليكن در مواقع ضروري به خصوص ايام سوگواري و يا اعياد بزرگ براي انجام اين مراسم به خوبي ايفاي نقش نموده و فضايي پاسخگو مي باشند. در اين مقاله با روش توصيفي-تحليلي ضمن اشاره به دسته بندي برخي تيمچه هاي معروف ايران، سعي شده است به صورت موردي تيمچه هاي بزرگ قم و امين الدوله كاشان به عنوان دو اثر برجسته از لحاظ ويژگي هايي مانند موقعيت، پلان، شكل، فرم، مقطع و برخي جزييات معرفي گردند و در ادامه با دو نمونه از پاساژهاي طراحي شده در غرب كه تقريباً همزمان با طراحي تيمچه ها در ايران، شكل گرفته اند، مقايسه شوند. نتيجه پژوهش، برتري تيمچه ها را در زمينه ويژگي هاي مذكور نسبت به پاساژها نشان مي دهد، كه خود دليلي بر اصالت و قدمت موضوع طراحي شهري در ايران اسلامي نسبت به غرب است. واژگان كليدي: فضاي شهري سنتي ايراني اسلامي، تيمچه، پاساژ.