راهبردهاي مديريتي افزايش كارايي مصرف نيتروژن در كشاورزي

استفاده از كودهای شیمیایی نیتروژنی سهم قابل توجهی در افزایش تولید جهانی غذا در پنجاه سال اخیر داشته است. با این وجود چالش های زیست محیطی و اقتصادی ناشی از مصرف این عنصر غذایی در كشاورزی لزوم توجه به كارایی مصرف آن را افزایش داده است. بررسی های انجام شده در سرتاسر جهان نشان می دهد كه محصولات زراعیقادر به استفاده مستقیم بیش از نیمی از كود نیتروژنی مصرف شده نمی باشند. در ایران متاسفانه اطلاعات چندانی درباره میزان كارایی مصرف نیتروژن در مقیاس بزرگ برای كشت های مهمی نظیر گندم، جو، ذرت و برنج (غلات) وجود ندارد. با این وجود با نگاهی به آمار مصرف كودهای نیتروژنی می توان دریافت كه مصرف بی رویه (نامتعادل) این كودها ممكن است از كارایی پایین آنها ناشی شده باشد. این موضوع با توجه به اهمیت آن در چهار بخش كشاورزی، محیط زیست، صنعت و بهداشت موجب گردید تا در این مقاله كارایی مصرف نیتروژن در غلات طی ده سال زراعی(87-1378) با استفاده از شاخص بهره وری ناخالص برآورد گردد. نتایج نشان داد شاخص بهره وری ناخالص نیتروژن برای غلات در حدود 38 كیلوگرم در كیلوگرم نیتروژن مصرفی است. این در حالی است كه این شاخص نسبت به متوسط جهانی (44 كیلوگرم در كیلوگرم نیتروژن مصرفی) 6 كیلوگرم در كیلوگرم كمتر است. بدیهی است بهره وری ناخالص نیتروژن می بایست حدود 8 درصد در سال افزایش یابد تا در افق 1400 دست كم معادل متوسط جهانی آن گردد. بر این اساس روش مدیریت مصرف نیتروژن در مزارع كشور نیاز به بازنگری دارد تا با شناخت محدودیت ها از اتلاف سرمایه ملی و همچنین مخاطرات زیست محیطی ناشی از هدر رفت نیتروژن جلوگیری شود. به نظر می رسد كارایی مصرف نیتروژن را بتوان با تلفیقی از بهبود مصرف نیتروژن در مناطقی كه این عنصر غذایی كمتر مصرف می گردد مانند خاكهای شور(در جهت افزایش عملكرد غلات) و همچنین بهبود كارایی نیتروژن در مناطقی كه مصرف آن بالاترست مانند خاكهای سبك و یا مناطق پرباران (در جهت كاهش مصرف نیتروژن) افزایش داد. در این رابطه بهبود شیوه های مدیریتی مزرعه و استفاده از تجربیات سایر كشورها به همراه فن آوری- های پیشرفته بسیار اهمیت دارد. از آنجا كه بیشتر فن آوری ها اثر هم افزایی بر پاسخ گیاه به مصرف نیتروژن دارند روش تلفیقی بسیار كارآمدتر خواهد بود.