ساختار نظام‌‌‌مند مفاهيم اخلاقي در قرآن كريم

The Systematic Structure of Ethical Concepts in the Holy Quran

هدف اصلي در نگارش اين مقاله، مطالعه روشمند و تحليلي گزاره‌هاي اخلاقي بيان‌شده در سوره‌‌‌هاي قرآن كريم است؛ به اين منظور با استفاده از روش تحليل محتوا، نقش و جايگاه اين گزاره‌ها در هدايت افراد و جامعه اسلامي به سمت كمال و سعادت تبيين مي‌شود و يك مدل نظام اخلاقي بر اساس آن به دست مي‌آيد. اين پژوهه بر آن است كه با استخراج گزاره‌هاي اخلاقي قرآن كريم، تجزيه و تحليل آن‌ها و سپس طبقه‌بندي موضوعي، در نهايت، به تبيين مُدل چگونگي هدايت افراد و جامعه اسلامي بپردازد. گزاره‌هاي اخلاقي بيان‌شده در سوره‌هاي قرآن كريم، در دو بُعد فردي و جمعي، به صورت همسان بيان خواهد شد و به منظور ساخت يك مدل و نظام ساختاري در حوزه اخلاق، چهار ركن اصلي يك نظام (اصول و مباني نظري، الزامات، مقدمات و موانع) در اين زمينه تبيين مي‌شود. در اين مقاله سوره «اسرا » نمونه‌اي است كه با روش تحليل محتوا به مطالعه آن مي‌پردازيم. نتايج به دست آمده از اين پژوهش، بيانگر آن است كه گزاره‌هاي فردي در دو حوزه فضيلت و رذيلت 47% و گزاره‌هاي جمعي بيان‌شده در اين سوره نيز در چهار حوزه فرهنگ، اجتماع، سياست و اقتصاد، 53% از مجموع گزاره‌‌‌هاي اين سوره را تشكيل مي‌دهد. مدلي كه در پايان ذكر مي‌شود، همه جنبه‌ها و جهات يك نظام اخلاقي در سطح فردي و جمعي را تبيين مي‌كند.

The purpose of this study is the systematic and analytic investigation of ethical propositions stated in the Surahs of the Quran. To this end, using content analysis method, the role and the significance of these propositions in guiding the people and the society towards perfection and felicity will be explained, which would in turn form the basis for a model of an ethical system to emerge. By extracting the ethical propositions in the holy Quran and analyzing and categorizing them thematically, this research paper seeks ultimately to come up with a model of the way in which the people and the Muslim society could be guided. In this article, the ethical propositions stated in the Quran regarding both individual and social dimensions, will be addressed equally and, in order to construct a model and a structured system with regard to ethics, four basic pillars of a system, i.e. theoretical principles, requirements, premises, and impediments will also be explicated. In the present paper Surah Al-Israa will be studied as a sample using the content analysis method. The results indicated that the individualized propositions regarding the two issues of virtues and vices comprised 47%, and the social propositions stated regarding four issues of culture, society, politics and economy comprised 53% of the total propositions of this Surah. The model that will be presented in the end will illustrate all aspects and dimensions of an ethical system in both individual and social levels.