جستاري در مباني فكري حروفيه ـ بررسي موردي الوهيت

حروفيه از سلسله جنبش‌هاي صوفي مسلك است كه در شمال ايران و خراسان توسط فضل‌الله استرآبادي (796-740ه‌ق) پايه‌گذاري شده و توسط خلفاي وي در مناطق مختلف همچون آناتولي و آذربايجان گسترش يافته و در اعتقادات پسيخانيان و سربازان يني‌چري در عثماني اثر گذاشت. اين جنبش برخوردار از پاره‌اي عقايد و افكار به ‌خصوص است كه بهره‌گيري از حروف و اعداد اساس آن را تشكيل مي‌دهد. مجموعه اين باورها طي ادوار تاريخي، تكامل يافته‌تر گرديد و نمودهاي مختلفي به خود گرفت كه الوهيت در زمره بارزترين اشكال آن مي‌باشد. اين نمودها كه غالبا توسط سران جنبش مورد بسط و شرح قرار گرفته، دستمايه بسياري از محققان بوده كه به اين جنبش توجه كرده‌اند. اين در حالي است كه يك موضوع مهم در خصوص اين جنبش وجود دارد كه چندان در دايره پژوهش محققان قرار نگرفته است. از اين‌رو نيازمند توجه جدي‌تر و بررسي‌هاي دقيق‌تر و بيشتري مي‌باشد. اين موضوع، ريشه‌ها و مباني فكري حروفيه مي‌باشد. به‌بيان ديگر و آن‌گونه كه بررسي‌هاي تاريخي اوليه گوياي آن است، مباني فكري و اعتقادي جنبش حروفيه، آميزه‌اي نشات گرفته از برخي آموزه‌هاي اديان الهي، مكاتب شرقي (مشخصاً باورهاي رايج در چين و هند) و به‌ نسبت محدودتر انديشه‌هاي متفكران يونان و روم است. برپايه اين موارد، تحقيق حاضر برآن است با رويكردي تاريخي اين مساله را مورد بررسي و پژوهش قرار داده و از رهگذر آن به اهدافي همچون دستيابي به شناختي از مباني فكري جنبش حروفيه با تاكيد بر سرچشمه‌هاي اصلي اين تفكر؛ ارزيابي و تقسيم ايده‌ها، انديشه‌ها و اعمال بنيانگذار و پيروان اين تفكر؛ رسيدن به آگاهي مفيد از وضعيت اجتماعي ـ فرهنگي دوره تيموري با توجه به قلمداد شدن حروفيه به عنوان يكي از جنبش‌هاي اصلي اين دوره دست يابد. نوع مطالعه نيز در اين تحقيق كتابخانه‌اي و تحليل محتوا مي‌باشد.