تحليل پارامتر‌هاي ايمني موثر در انتخاب مسير‌هاي بهينه امداد و نجات

The analysis of safety parameters in selection of optimal routes for

تحليل پارامتر‌هاي ايمني موثر در انتخاب مسير‌هاي بهينه امداد و نجات (مطالعه موردي: محله 13 آبان شهر تهران) سجاد گنجه‌اي1، بابك اميدوار2، بهرام ملك محمدي3، خديجه نوروزي خطيري4 1. نويسنده مسيول: كارشناس ارشد مديريت در سوانح طبيعي، دانشگاه تهران، تهران، ايران. Email: s.ganjehi@yahoo.com 2. دانشيار دانشكده محيط‌زيست دانشگاه تهران، مدير گروه مديريت در سوانح تهران، تهران، ايران. 3. استاديار دانشكده محيط‌زيست دانشگاه تهران، تهران، ايران. 4. دانشجوي دكتراي مهندسي محيط زيست، منابع آب، دانشگاه تهران، تهران، ايران. دريافت: 20/12/91 پذيرش: 1/10/92 چكيده مقدمه: وقوع زلزله، محيط‌هاي شهري مخصوصاً تهران را به شدت تهديد ‌مي‌كند. بروز زلزله باعث ايجاد خرابي‌هاي گسترده مي‌شود و ‌مي‌تواند مصدومان و تلفات بسياري به دنبال داشته باشد. اولين نياز سانحه‌ديدگان زلزله نجات آنها و دريافت خدمات امدادي در كمترين زمان ممكن ‌است. براي تسريع در امداد‌رساني بايد بهينه‌ترين مسير به لحاظ ايمني مورد توجه قرار گيرد. از اين رو در فاز پيش از بروز زلزله در بررسي ايمني شبكه راه‌ها و تعين بهينه‌ترين مسير، لازم است مجموعه‌اي از پارامترها با در نظر گرفتن اهميت هريك از آنها لحاظ شوند. با توجه به اين موضوع در اين پژوهش، رويكرد تحليل چند عاملي به منظور تعيين و ارزيابي پارامترهاي ايمني موثر در انتخاب مسيرهاي بهينه امداد و نجات درون شهري پس از زلزله مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان نمونه در محله 13 آبان شهر تهران پياده شده است. روش: در اين تحقيق كه نمونه‌اي از روش موردي و زمينه‌اي ‌مي‌باشد، به تعيين پارامترهاي موثر در ايمني شبكه راه‌ها و تحليل ارتباط بين آنها و ميزان تاثير هر يك از پارامترها در انتخاب بهينه‌ترين مسير ايمن براي محله 13 آبان منطقه 20 شهرداري تهران پرداخته شده است. براي رسيدن به اين منظور از مدل تحليل فرايند سلسله مراتبي به عنوان مدل اصلي استفاده شده است. همچنين از قابليت‌ها و تكنيك‌هاي تحليل نرم‌افزار GIS مانند همپوشاني لايه‌هاي اطلاعاتي استفاده شده است. يافته‌ها: پارامترهاي كاربري‌هاي خطرناك (از قبيل جايگاه‌هاي سوخت، مراكز نگهداري مواد شيميايي و ...)، سازه‌هاي حمل و نقل (از قبيل پل و تونل)، آسيب‌پذيري و خسارات سنگين وارده به ساختمان و تراكم جمعيت در تعيين مسير بهينه ايمن امداد و نجات پارامترهاي اصلي تاثيرگذارند كه هر كدام داراي درجه اهميتي متفاوت ‌هستند؛ به طوري كه آسيب‌پذيري ساختمان‌هاي مجاور شبكه با 38 درصد بيشترين و تراكم جمعيت با 15 درصد كمترين ضريب اهميت را دارند. درضمن تاثيرگذاري عواملي نظير شيب معابر، فاصله از گسل و قنوات را هم نمي‌توان انكار كرد. نتيجه‌گيري: اين پژوهش نشان داد كه تا كنون به تعيين و بهينه‌سازي مسيرهاي امداد‌رساني توجه شايسته‌اي نشده است. با تعيين و بهينه‌سازي مسيرهاي امداد و نجات ‌مي‌توان در كمترين زمان ممكن بيشترين خدمات امدادي را ارايه كرد. پارامترهاي اصلي تاثيرگذار در تعيين شبكه معابر ايمن شامل تراكم جمعيت، آسيب‌پذيري و خسارات سنگين وارده به ساختمان‌ها، مستحدثات حمل و نقل و كاربري‌هاي خطرناك ‌مي‌باشد. كلمات‌كليدي: زلزله، مسيرهاي امداد و نجات، فرآيند تحليل سلسله مراتبي (AHP)، مديريت بحران، بهينه‌سازي، محله 13 آبان تهران.

The analysis of safety parameters in selection of optimal routes for search & rescue (case study: quarter of 13 Aban in Tehran) Correspondent Author: Sajad Ganjehi, M.Sc in Natural Disaster Management, University of Tehran, Tehran, Iran Email: s.ganjehi@yahoo.com Babak Omidvar, Associate Professor, Faculty of Environment, University of Tehran, Tehran, Iran Bahram Malekmohammadi, Assistant Professor, Faculty of Environment, University of Tehran, Tehran, Iran Khadijeh Norouzi Khatiri, PhD, student of Environmental Engineering, University of Tehran, Tehran, Iran Received: March 10, 2013 Accepted: December 22, 2013 Abstract Background: Earthquake seriously threatens urban environments of Iran especially Tehran. Earthquake causes widespread damage, destruction and many casualties and injuries. The basic need of people affected by earthquake is to provide rescue and relief services in the least possible time. Thus, to speed up relief, the most optimal route should be considered based on safety. Therefore, it is necessary to consider a series of parameters regarding their importance to evaluate safety of road networks and to determine the most optimal route at the phase before an earthquake. The analytic multi-factor approach has been paying attention to identify and evaluate effective safety parameters for selecting optimal urban rescue and relief routes after earthquake. This study is conducted as a pilot study at quarter of 13 Aban in Tehran city. Methods: In this case study, some effective parameters were determined and examined for roads network safety and their relationship; also the effect of each parameter was analyzed in selection of the optimal route at the district 20 of Tehran, quarter of 13 Aban. In addition, analysis hierarchy process (AHP) as the basic model and GIS software were used. Findings: Some parameters are the most important in determining and optimizing rescue and relief routes and each has different significance level including dangerous usages, population density, vulnerability and heavy damages to buildings, transportation constructions. In addition, the effect of some factors cannot be ignored such as streets slope and distance from the fault and canals. Conclusion: According to this study, determination and optimization of rescue and relief routes can provide maximum relief services in the least possible time. The main parameters influencing the determination of safe road networks are such as population density, vulnerability and heavy damages to buildings, transportation constructions and dangerous usages. Keywords: Earthquake, rescue & relief routes, Analytic Hierarchy Process (AHP), crisis management, optimization, 13 Aban quarter of Tehran