تحليل و بررسي پارادوكس معراج بايزيد در ادبيات عرفاني

مسيله معراج بايزيد كه منبع الهامي براي تجربه عرفاني عارفان گرديده است در بسياري از متون نظم و نثر عرفاني با تحليل و اختلافات قابل توجهي بدان پرداخته شده است. نويسندگان و شارحان متون عرفاني از قرن سوم به بعد اين موضوع را مورد تحقيق و بررسي قرار داده اند كه آيا بايزيد چنين عروجي را انجام داده است يا نه؟ و اگر در واقع چنين عروجي صورت گرفته است، معراجي روحاني بوده است يا جسماني؟ با بررسي بر روي آثار اندكي كه بطورجدي به موضوع معراج پرداخته اند، قرايت هاي چندگانه اي مشاهده مي شود كه سخن درباره معراج و شخصيت بايزيد را دشوارمي كند. كه در بررسي اين آثار سه نظريه اساسي مشاهده مي شود.گروهي آن را گفتگوي دو ذات با هم مي دانند و به سير روحاني و قلبي در وصول به قرب الهي اشاره نموده اند. برخي آن را نوعي "عروج ساكن" مي دانند و گروهي ديگر به رويا كه آن را سنت رايج عارفان مي دانسته اند توجه نموده اند. نكاتي كه ما در اين مقاله به توضيح و بررسي آن خواهيم پرداخت.