بررسي ساخت‌هاي طرح‌واره‌اي در غزليات حافظ به منظور معرفي طرح‌واره‌هاي جديد (رويكردي شناختي)

A study of “Hafez poem” in order to introduce new schematas

جديدترين مكتبي كه در حوزه زبان‌شناسي معرفي شده، مكتب شناختي است و باوجوداينكه كتاب‌هاي پربار و مقالات درخورتوجهي در اين حوزه نوشته شده، به‌علت تازگيِ آن هنوز جاي كار بسيار دارد. در زمينه حافظ و ديوان نفيس او هم مطالب با ارزشي علي‌الخصوص در حوزه ادبيات و صنايع ادبي به‌رشتهتحريردرآمده، اما هنوز گُم‌گوشه‌هاي اشعار او بسيار است كه ازآن‌جمله بررسي اشعار حافظ از منظر شناختي را مي‌توان نام برد. در اين مقاله نگارندگان سعي برآن‌داشته‌اند به‌اين مهم بپردازند؛ يعني ساخت‌هاي طرح‌واره‌اي را در غزليات حافظ بررسي كنند و از اين رهگذر به نتايج جالب توجهي هم دست‌يافتند كه عبارت است از اين كه طرح واره‌ها در زبان فارسي به تعداد اندكي كه در كتاب جان سعيد (1997) معرفي شده،خلاصه نمي‌شود و به‌علت تواناييِ قابل ملاحظه اين زبان، قابليت استفاده از طرح‌واره در اشعار وجود دارد. اين طرح واره‌ها چه به لحاظ كيفيت و چه به‌لحاظ كميت، بسيار غني‌تر از آن‌چيزي است كه جان سعيد معرفي كرده است. روشي كه در اين مقاله از آن بهره گرفته شده توصيفي - تحليلي است.به اين منظور ابتدا مطالعات فلسفي، انديشمندانِ اسلامي، معني‌شناسان و همين‌طور معني‌شناسانِ ‌شناختي توصيف و بررسي شد، سپس اشعار حافظ از منظر شناختي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته، طرح‌واره‌هاي جديد از آن استخراج شد. شاعر با تواناييِ خود از اين قابليت زبان فارسي استفاده كرده است و علاوه بر سه طرح واره حركتي، قدرتي و حجمي،كه جان سعيد آن‌ها را معرفي كرده،براي رساندن مفهوم و مقصود خود از طرح‌واره‌هاي ديگري نيز بهره برده است كه عبارت‌اند از طرح‌واره اعضاي بدن، طرح‌واره طبيعي، طرح‌واره رنگ، طرح‌واره زمان، طرح‌واره لباس و طرح‌واره مكان.

The present paper explored schematic structures in Hafez poetry from a cognitive viewpoint. Using a descriptive – analytical method, it first reviewed philosophical approaches by Islamic thinkers, semanticists and cognitive semanticists and then analyzed the poetry of Hafez from a cognitive viewpoint and extracted the new schemata. A major result of the study was that the schemata used in Hafez poetry move beyond John Saeed’s typology of "path", "force", and "containment" schemata, to other types, such as schemata referring to body organs, nature, color, time, clothing, and place.