سوانح طبيعي؛ نگاهي به پيامدهاي اقتصادي خشكسالي، زلزله و سيل در عصر ناصري

Natural Disasters; a Brief Look at Economic Consequences of Drought, Earthquake and Flood during Nasseri Era

از جمله مهم‎ترین تحوّلات تاریخ اجتماعی ایران، وقوع حوادث و سوانح طبیعی است. تاریخ‎نویسی ایرانی، به‎رغم نقاط قوت خود در تعدّد و تنوّع، به علت بی‎توجهی به شرح سوانح و بلایای طبیعی محل نقد جدی است، زیرا این حوادث طبیعی نقطۀ شروع بسیاری از تحوّلات تاریخی بوده‎ است. لذا، پژوهش پیش رو می‎كوشد تا این برش از تاریخ اجتماعی را كه منشأ تحوّلات فراوانی بوده، در دوران حكومت ناصرالدین‎شاه قاجار (1264 - 1313ق) نمایان سازد. مسئلۀ محوری پژوهش آن است كه سوانح خشكسالی، زلزله و سیل چگونه و به چه میزان نظام اقتصادی عصر ناصرالدین‎شاه را تحت‎تأثیر قرارداده‎است؟ نزدیك‎شدن به پاسخ‎هایی برای پرسش اساسی این تحقیق، نیازمند پژوهشی تاریخی با شیوه‎های توصیفی ـ تحلیلی بوده و شیوۀ گردآوری اطلاعات آن نیز كتابخانه‎ای است. یافته‌‌های پژوهش حكایت از آن دارد كه این مقطع از تاریخ ایران (1264 - 1313ق) حوادث و سوانح طبیعی زیانبار و مخربی را چون خشكسالی، زلزله و سیل تجربه كرده كه خود نتایج و پیامدهای ناگواری مانند قحطی، شیوع بیماری‎های فراگیر و كاهش جمعیت را در پی داشته ‎است؛ مهم‎تر آن‌كه این بلایای طبیعی تأثیر نسبتاً زیادی در تضعیف نظام اقتصادی و معیشت مردم در دوران ناصری گذاشته ‎است.

The occurrence of natural disasters accounts for one of the most significant developments in the social history of Iran. Despite its strengths in quantity and variety, Iranian historiography can be seriously criticized due to its negligence of describing natural incidents and disasters; these incidents have always been a starting point for many historical developments. Thus, the present research attempts to explore this part of the social history, which was the starting point of many developments, during the ruling of Nassereddin Shah of Qajar (1885-1934). The main question of this research is: To what extent and in what way such incidents as drought, earthquake and flood affected the economic system during the ruling of Nassereddin Shah? To find the answer to this question requires a historical research using descriptive-analytic method. Data collection was carried out using the library method. The findings of the research suggest that this stage of Iranʹs history (1264-1313 AH) went through such destructive natural disasters as drought, earthquake and flood. These were followed by the spread of epidemic diseases and a decrease in the population. Still worse, these natural disasters had big impacts on the weakening system of economy and the life of people during the Nasseri era.