زن در هستي شناسي زرتشتي؛ محبوب يا منفور؟

Women in Zoroastrian Ontology; Hateful Or Admirable?

در كيش زرتشت، كه جهان كنوني را از منظر دوگانه انگار خويش، محل تازش اهريمن به آفريده هاي نيك اهورامزدا مي داند، هويت و هستي زن جايگاه ويژه اي دارد. زن از يك سو، مزداآفريده و داراي سرشتي پاك دانسته مي شود كه همانند مرد داراي اختيار و مسيول اعمال خويش است. از سوي ديگر، به دليل برخي نشانه هاي زنانه، از نظر جسماني آسيب پذير و محل تازش اهريمن است؛ هر ماه بايد دوران دشتان خود را به دور از خانواده و با احكامي سخت بگذراند. اين نگاه خاص به زن، به عنوان موجودي آسيب پذير، در مقابل مرد كه بهترين آفريده اهورامزدا است، تا بدانجا پيش مي رود كه در برخي متون، او را موجودي طفيلي و ثانوي جنس مذكر دانسته و دليل آفرينش او را تنها به زادن مرد محدود كرده اند. اين نوشتار كه به روش توصيفي ـ تحليلي و بهره گيري از منابع اوليه اوستايي و پهلوي و نيز از آثار علمي محققان پيشتاز مطالعات زرتشتي، به روش اسنادي تدوين شده است، ابتدا اشاره اي اجمالي به هستي شناسي آيين زرتشت كرده، سپس، ديدگاه هاي گوناگون در پيرامون جايگاه زن در آفرينش دوگانه انگار(ثنوي) زرتشتي مورد بررسي قرار مي دهد. حاصل اينكه دو نگاه مثبت نگر و منفي نگر در مورد زن در متون و سنت آيين زرتشت وجود دارد كه اولي، در متون و ادبيات نخستين آيين زرتشت و دومي، به مرور زمان در سنت و متون پهلوي، كه متوني متاخر و مربوط به دوره ساسانيان مي باشد، ديده مي شود. با فاصله گرفتن آيين زرتشت از بنيانگذار آن و نفوذ انحرافات اساسي در ادبيات ديني اين آيين، ديدگاه موبدان نسبت به زن نيز به افراط گراييده و نگاه منفي مذاهب گنوسي، مانويت و مانويت در اين نگرش خود را نمايان كرده است.

In Zoroastrianism, which considers this world as a place where good creatures of Ormazd are subject to the Devil’s attacks, women’s identity and existence enjoy special status. On one hand, Mazda has created woman with a pure and, like man she has free will and is responsible for what she does. On the other hand, because woman has some feminine characteristics, is physically vulnerable and is subject to the Devil’s attack; whenever has a the period she has to be apart from the other members of family and observe strict rules. This special view about woman, that is, considering her as a vulnerable creature and man as the best creature of Ormazd to the extent that some texts consider her as a parasite and inferior to man and procreation as the only reason of her creation. Using a descriptive-analysis method, and referring to ancient Avesta and Pahlavi sources and to the Zoroastrian scientific works of pioneer researchers, this library-based study first presents an overview of the ontology of Zoroastrianism and then investigates the different views about the status of women in Zoroastrian dual creation. In conclusion, there are two views about women in the texts and tradition of Zoroastrianism: positive and negative The positive view is found in the texts and ancient literature of Zoroastrianism and the negative view is found in Pahlavi tradition and texts, that is, the recent texts related to the Sasanian period. The dissociation of Zoroastrianism from its founder and the influence of significant deviant thought on the religious literature of this religion made Zoroastrian priests develop about women and the negative view of Gnostics and manichaeanism should be taken in to consideration, too.