رفتار ماگمايي و گرمابي عناصر كمياب در توده سينيتي رزگاه (سراب، آذربايجان خاوري): كاربردي براي ارزيابي توان كانه زايي اورانيم توده

Magmatic and Hydrothermal Behavior of Trace Elements in Razgah Syenitic Body (Sarab, Eastern Azerbaijan): An Implication for Evaluation of Uranium Mineralization Potential of Body

رخداد مقادير بي هنجار از اورانيم با مناطق واجد كاني سازي ثانويه مس (مالاكيت) در برخي بخش‌هاي توده متاآلومينوس- پرآلكالين رزگاه در شمال باختر شهرستان سراب سبب شد تا اين توده از ديد احتمال رخداد كاني‌زايي اورانيم مورد توجه سازمان انرژي اتمي باشد. براي همين پژوهش حاضر با استفاده از مطالعات كاني‌شناسي، سنگ‌شناسي و زمين‌شيميايي توان كانه‌زايي اورانيم را در اين توده مورد ارزيابي قرار داده است. سنگ‌هاي توده روند تبلور تفريقي را به نمايش گذاشته و داراي تنوع سنگ‌شناسي از مونزوديوريت داراي نفلين تا نفلين‌مونزوسينيت، پسودولوسيت مونزوسينيت و نفلين سينيت هستند. ارزيابي ويژگي‌هاي زمين‌شيميايي سنگ‌هاي نادگرسان استوك و دايك‌هاي رزگاه با تاكيد بر رفتار اورانيم و عناصر كمياب خاكي در طي تفريق ماگمايي نشان داد كه آپاتيت تاثير زيادي بر تنظيم غلظت عناصر كمياب خاكي، U و Th داشته است و زيركن تا حد كمتر در سنگ‌هاي تفريق يافته‌تر عناصر كمياب خاكي سنگين، U، Th و عناصر HFS (Zr، Hf، Nb، Ta، Ti) را درخود جاي داده است. سنگ‌هاي نفلين‌سينيتي با تركيب پرآلكالين به عنوان تفريق يافته ترين واحدهاي سنگي استوك نسبت به ميانگين نفلين‌سينيت‌هاي جهان از مقادير پايين از عناصر HFS، U (حداكثر تا ppm 21) Th (حداكثر تا ppm 56) و عناصر كمياب خاكي برخوردار هستند ولي مقدار اين عناصر در آنها بالاتر از سنگ‌هاي تفريق نيافته‌تر توده است. بيشتر سنگ‌ها داراي بي هنجاري منفي Eu هستند (1?Eu/Eu*) و نمونه‌هاي نفلين سينيتي تفريق‌يافته داراي بي‌هنجاري منفي شديد از يوروپيم بوده اند. فراواني ايلمنينت و مگنتيت و نبود آمفيبول در سنگ‌هاي توده نشان‌دهنده احيايي بودن ماهيت توده و كمبود مواد فرار در توده است كه همراه با متاآلومينوس بودن تركيب توده و فراواني آپاتيت سبب شده است كه توده توانايي كاني‌سازي اورانيم را نداشته باشد. آزاد شدن محلول‌هاي گرمابي به مقدار محدود از برخي بخش‌هاي توده و شستشوي اورانيم از كاني هاي ميزبان (آپاتيت و زيركن) توسط اين محلول‌ها سبب كاني‌زايي ضعيف از اورانيم و مس در مرحله فرايندهاي دگرساني درون‌زاد شده است. رخداد فرايندهاي اكسيد شدن و فروشست برون‌زاد بر كاني‌سازي‌هاي ضعيف اوليه، افزايش عيار اورانيم و مس را با تشكيل كربنات‌هاي مس به دنبال داشته است كه به دليل ستبراي كم و سطحي بودن كاني‌زايي‌هاي يادشده، بي‌هنجاري‌هاي موجود از اورانيم در توده رزگاه غيراستخراجي هستند؛ بنابراين اين منطقه براي انجام برنامه اكتشاف نيمه‌تفصيلي و تفصيلي توسط سازمان انرژي اتمي براي اورانيم پيشنهاد نمي شود.

The occurrence of uranium anomalies associated with secondary Cu mineralization (malachite) at some parts of the Razgah metaluminous -peralkaline stock situated at the northeast of Sarab caused it to be a priority of Atomic Energy Organization of Iran (AEOI) to inspect the intrusion for likely uranium mineralization. Hence the current study, which is supervised by AEOI, was carried out to investigate the U mineralization potential of the stock by applying the mineralogical, petrological and geochemical studies. A fractionation trend is inferred from variations in rock compositions stretching from nepheline-bearing monzodiorite to nepheline monzosyenite, pseudoleucite monzosyenite and nepheline syenite. Consideration of geochemical features of fresh rocks of the stock and its associated dikes with emphasis on geochemical behavior of U and REEs during magmatic fractionation revealed that apatite has played a prominent role in controlling concentrations of REEs, U, and Th, in addition to zircon, which played a considerable role in accommodating HREEs, U, Th and HFSEs (Ti, Ta, Nb, Hf, Zr) in more differentiated rocks.Nepheline syenite rocks of peralkaline composition,s which are considered to be the most differentiated have low contents of HFSEs, U (up to 21 ppm), Th (up to 56 ppm) and REEs compared to average nepheline syenites but are relatively more enriched in these elements than less differentiated rocks of the stock. Most of the rocks possess negative Eu anomalies (Eu/Eu*?1) and differentiated nepheline syenites have strong negative Eu anomalies. Abundance of ilmenite and magnetite and lack of amphibole in rocks suggests the parental magma had a reducing nature and meagre contents of volatile components, which along with metaluminous character and prepondarence of apatite in rocks have rendered the magma incapable of enriching U. Minor amounts of hydrothermal fluids released from some parts of the stock led to leaching of U from hosting minerals (apatite and zircon) and resulted in weak hypogene mineralization of U and Cu. Later supergene leaching process affected the weak primary mineralization and upgraded U tenors concurrent with formation of secondary Cu carbonate minerals. Due to thin and limited extention of these enrichment sites, they are not economically viable for uranium extraction; consequently, this area does not suggest for semi-detailed and detailed exploration program for uranium by AEOI.